خطاب زکریا ومریم في القرآن فی سورتي‌مریم وآل عمران (دراسة أسلوبیة) | ||
| آفاق الحضارة الاسلامية | ||
| مقاله 8، دوره 26، شماره 2 - شماره پیاپی 52، اردیبهشت 2024، صفحه 179-208 اصل مقاله (473.94 K) | ||
| نوع مقاله: علمی ـ پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30465/afg.2024.43845.2037 | ||
| نویسنده | ||
| فاطمة ملايم* | ||
| استاذ مساعد في النحو والبلاغة بجامعة الإمام الصادق(ع) قسم الأخوات، طهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| الأسلوبیة منهج نقدي یتناول الظواهر اللغویة والأدبیة للنصوص وطریقة الصیاغة والتعبیر للکشف عن الجوانب الدلالیة والجمالیة والنفسیة فیها. تتمیّز الأسلوبیة بإلقاء الضوء علی نوعیة توظیف العناصر اللغویة والأدبیة والکشف عن المؤثرات البارزة التی استعملها الکاتب. تتناول المقالة دراسة الخطابین القرآنیین لزکریا النبي والسیدة مریم علیهما السلام من خلال الآیات الکریمة فی سورتي آل عمران و مریم التی تتحدث عن الولادة الإعجازیة، وفق المنهج الوصفي – التحلیلي. نبدأ البحث بتعریف المصطلحات ثم نقوم بدراسة الخطابین علی المستوی الصوتي، والترکیبي، والدلالي و نعالجهما من ناحیة التطابق والاختلاف بینهما فی الموضوع والأسلوب وما أدی إلی الاختلاف اللغوی والفنی بینهما، لیتبیّن من خلال ذلك نوع الأسلوب والتراکیب والمفردات التی تنقل موقفهما وأفکارهما وردود أفعالهما تجاه الولادة الإعجازیة. تعالج الباحثة المستویات الصوتیة للخطابین بما یتمثّل فیهما مِن دور شعوري وإیحائيّ لجرس الأصوات، ثمّ المستویات المعجمیة والتّرکیبیة والدلالیة، لِتفصح عن المفارقة بین دلالة البنیة السطحیة الظاهرة، ودلالة البنیة العمیقة لهما، للوصول عن طریقها إلی الخصائص الفنیة للخطابین والکشف عن المعنی الغائب فيهما، وتحدید أن اختلاف الموقع والجنس بین صاحبي الخطابین یکون مؤثرًا في تمیّزهما أو تفوّق أحدهما علی الآخر من الناحیة اللغویة والترکیبیة والدّلالیة. ومن نتائج البحث في المستوی الصوتي أنّه یخلق أصوات المد مع تکرارها فی الخطابین نوعاً من التّرابط الصوتي والإیقاع اللطیف الذي یزید الرّقّة في الکلام، ما یناسب حالة الدعاء الذی جری علی لسان کلّ منهما، وفي المستوی الترکیبي فیما یتعلّق بخطاب السیدة مریم، یتم اختیار الألفاظ مناسبا لِحالها حال متبرئ من إنجاب الولد ولِفزعها وتمنّیها الموت، وتُستخدم عبارات ناعمة ذات النغمة المصحوبة بنوع من الشعور بالخجل، لِدفع الافتراء الذی تعرّضها من جانب قومها، وفی خطاب زکریا یتمّ اختیار الألفاظ والتراکیب مناسباً لحاله في سیاق الشکوی من الضعف والشّیب، مستخدماً بنیة الدّعاء في تراکیبه مرّات متعددة، مناسباً لحاله وهو راغب في إنجاب الولد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| القرآن الکریم؛ الخطاب؛ الأسلوبية؛ الترکیب؛ الدلالة؛ زكريا ومريم | ||
| اصل مقاله | ||
|
سبك‌شناسی سخنان مریم و زكریا در قرآن فاطمه ملایم[1] سبک شناسی از روش‌های نقد ادبی است که جنبه‌های زیبایی‌شناختی، معنایی و روان‌شناختی متن یا سخن، چگونگی شکل گیری آنها و تعبیر از معنی را مطالعه می کند. خطاب بر کلامی که به مخاطب القاء می شود و از باب توسع در معنی بر گونه های خاص سخن و گفتمان اطلاق می شود. این پژوهش سبک گفتگوهای مریم و زکریا با محوریت ولادت معجزه آسای فرزند را در آیاتی از سوره مبارکه مریم وآل عمران از جنبه های آوائی، واژگانی، نحوی و بلاغی ومعنایی با روش توصیفی- تحلیلی بررسی نمود، تا از طریق بررسی نوع سبک آنها، معانی پنهان ولایه های عمیق معنایی را استخراج کند و تاثیرتفاوت موقعیت وجنسیت حضرت زکریا و مریم در تفاوت یا برتری سبک این گفتارها وانتقال معنا را مشخص نماید. نتیجه نشان می دهد که هر دو در سطح آوایی از مصوت‌های بلند حاوی نظم آهنگ لطیف و رقیق که رقت کلام را افزایش می دهد استفاده می کنند که باعبارت های دعایی حضرت زکریا «ع» برای در خواست فرزند از خداوند و حالت شکوه و اظهار ضعف وپیری او، وبا حالت مریم و نگرانی او از آن تهمت ناروا و تلاش برای دور کردن آن از خود مناسبت دارد. نوع ساختار ترکیب‌ها و عبارت‌ها و واژگان و آواهای بر آمده از آنها متناسب با شرایط و بافت موقعیتی و تعهد اخلاقی و دینی آنها نسبت به جامعه است و ویژگی‌های شخصیتی و عواطف و انفعالات آنها را در مواجهه با آن شرایط و موقعیت خاص به خوبی منعکس می‌کنند. كلمات كليدی: سبک شناسی، ساختار، معناشناسی، زکریا، مریم.
[1] استادیار گروه عربی خواهران دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران. f.molaym@isu.ac.ir تاریخ دریافت:12/06/1402، تاریخ پذیرش: 20/10/1402 | ||
| مراجع | ||
|
القرآن الکریم
-الکتب العربیة
آل صوینت،مؤید (2010م) الخطاب القرآني دراسة فی البعد التداولي. ط1.بیروت: مکتبة الحضارات.
ابن جنّي، أبوالفتح عثمان (بلا تاریخ). الخصائص. ج2. تحقیق محمد النجار.ط2.القاهرة: دار الطباعة والنشر.
ابن ذریل، عدنان (2006م). اللغة والأسلوب.(مراجعة وتقدیم حسن حمید). ط2.عمان: النشر والتوزیع مجدلاوي.
إبراهیم، محمد خلیل (2011م).تألیف الأدبی الحدیث من المحاکاة إلی التفکیك. ط2. عمان: دار المسیرة للنشر والتوزیع والطباعة.
الأبطح، جلال (1994م). الأسلوبیة.ط2.بیروت:مرکز الإنماء الحضاری.
ابن عاشور، محمد الطاهر(بلا تاریخ). التحویر والتنویر. ج 16و30. ط1. بیروت: مؤسسة التاریخ.
ابن فارس، أبوالحسین أحمد(1986م) مجمل اللغة. تحقیق: زهیر عبدالمحسن سلطان، ط2. بیروت:مؤسسة الرسالة.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب.ج11. التحقیق: جمال الدین میردامادي. بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع ودار صادر.
أبوالعدوس، یوسف (2007م). الأسلوبیة: الرؤیة والتطبیق. عمان: دارالمسیرة.
أنیس، إبراهیم (1979م).الأصوات اللغویة. ط5: مکتبة الأنجلو المصریة.
تمام، حسان: (1993م). البیان في روائع القرآن دراسة لغویة وأسلوبیة للنص القرآني. ط1.القاهرة: عالم الکتب.
: (1979م). اللغة العربیة معناها ومبناها.ط2.الهیئة المصریة العامة للکتاب .
الجرجاني، عبد القاهر (2001م). دلائل الإعجاز في علم المعانی.بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر.
خاقانی، محمد، وجلیلیان، مریم (1391) ومضات أسلوبیة فی سورة الرحمن. مجلة بحوث فی اللغة العربیة وآدابها.العدد6. صص54-41.
خطابی، محمد (2006م). لسانیات النص: مدخل إلی نسیج النص. الطبعة 21. دارالبیضاء: المرکز الثقافی.
الرازی،محمد فخر الدین بن ضیاءالدین (بلاتاریخ). التفسیر الکبیر.ط2. طهران: دار الکتب العلمیة.
الزرکشي، بدر الدین محمد (1990م). البرهان في علوم القرآن، ج3، بیروت: دار المعرفة.
الزمخشري، محمود (1407ق) .الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. ج 3. بیروت: دار الکتاب العربي.
الطباطبائي،سید محمد حسین(بلا تاریخ). المیزان في تفسیر القرآن.ج3 و16. قم: مکتب النشر الإسلامي.
طبل، حسن (2010 م). أسلوب الالتفات في البلاغة القرآنیة. الطبعة الأولی. القاهرة: دار السلام للطباعة والنشر والتوزیع والترجمة.
عبود، حُسن (2010م). السیدة مریم فی القرآن الکریم: قرآءة أدبیّة. الطبعة الأولی.بیروت: لبنان:دارالساقی.
عکاشة، محمود، (2014م). تحلیل الخطاب في ضوء نظریة أحداث اللغة: دراسة تطبیقیة لأسالیب التأثیر والإقناع الحجاجي في الخطاب النسوي في القرآن الکریم. القاهرة: دار النشر للجامعات.
الفراهیدی، الخلیل بن أحمد، (1409ق).کتاب العین. تحقیق: مهدی مخزومي وإبراهیم السّامرائي.ط 2.قم: مؤسسة دارالهجرة.
فضل، صلاح ( 1419ق) . نظریة البنائیة فی النقد الأدبی، ط1، القاهرة: دار الشروق.
:(1992م). بلاغة الخطاب وعلم النّص. الطبعة الأولی. الکویت: المجلس الوطنی للثقافة والفنون والآداب. عالم المعرفة.
القرطبي، محمد بن أحمد (1364ش). ج11. طهران: مطبعة ناصر خسرو
قطب، سید :(1983م). التصویر الفني فی القرآن. ط8، القاهرة:دار الشروق.
:(1412ه).فی ظلال القرآن.ج4. القاهرة: دارالشروق.
فوکو، میشل (1978م).حفریات المعرفة. ترجمة:سالم یفوت،ط2. بیروت: المرکز الثقافي العربی.دار البیضاء.
مجاهد، عبدالکریم (2005م). علم اللسان العربي. فقه اللغة العربیة. عمان (الأردن): دار أسامة.
الدوریات العربیة:
جلیلیان، مریم (1395ش). دراسة فی مبادیء الأسلوبیة ومناهجها،دومین کنفرانس بین المللی ادبیات وپژوهش های تطبیقی در قرآن.
حسني بیدس، هاله، ومحمد العلیمات،فاطمة (2013م). خطاب المرأة اللغوي في القرآن الکریم. مجلة دراسات العلوم الإنسانیّة والاجتماعیة. المجلد40. العدد2. صص 238-217.
خلف حسین،یسري (2014م). فاعلیة الخطاب النسوي في الأسلوب القرآني. مجلة ابن رشد. العدد 90 . صص260-233.
عموري، نعیم، ومطوري، علي؛ (1435 ق).دراسة في الصورة الفنیّة القرآنیة علی المنهج النفسي: قصة زکریا علیه السلام ومریم علیها السلام نموذجًا تطبیقیًا. مجلة آداب الکوفة. العدد19.صص 190-230 .
الدوریات الفارسیة:
حبیبی، علی أصغر، وبهروزي، مجتبی، وخلیفه، إبراهیم، (1390ش)، واکاوي مؤلفه های روائی داستانهای قرآن کریم، مجله پژوهش های میان رشته ای قرآن کریم، سال دوم، شماره2، پیاپی 5، تابستان وپاییز، صص 37-49 .
حسنعلیان، سمیّه،( 1389ش)، بررسی سبک شناسانه سوره مریم، مجله قرآن شناخت، سال سوم، شماره دوم، پیاپی 6، پاییز وزمستان،صص 131-164. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 358 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 170 |
||