الدیستوبیا وتمظهراتها في روایة دفاتر الوراق لجلال برجس | ||
| آفاق الحضارة الاسلامية | ||
| مقاله 5، دوره 26، شماره 2 - شماره پیاپی 52، اردیبهشت 2024، صفحه 103-124 اصل مقاله (341.04 K) | ||
| نوع مقاله: علمی ـ پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30465/AFG.2023.8591 | ||
| نویسندگان | ||
| مجتبی قنبری مزیدی1؛ عليرضا نظري* 2 | ||
| 1دکتوراه في اللغة العربية وآدابها من جامعة يزد،یزد، ایران. | ||
| 2أستاذ مشارك في اللغة العربية وآدابها بجامعة الإمام الخميني الدولية، قزوین، ایران | ||
| چکیده | ||
| أدب المدینة الفاسدة أو الدیستوبیا أو الواقع المریر (Dystopia) هو مجتمع خیالي، فاسد تسوده الفوضی، فهو عالم وهمي لیس للخیر فیه مکان، یحکمه الشرّ المطلق، ومن أبرز ملامحه الخراب، والقتل والقمع والفقر والمرض. لقد ظهرت قصص وروایات مثل هذا المجتمع في العدید من الأعمال الأدبیة، بعد ما أصبحت المدینة الفاضلة في مخیّلة الأدباء ولم یحصلوا علی مدینة لائقة للعیش الکریمة في ظلّ الظروف التي مرّت في حیاتهم. لم یخلُ الأدب العربي من هذا النوع الأدبي، فقد اهتمّ شعراء العرب وروّادهبهذا المفهوم في آثارهم الشعریّة ونصوصهم الأدبیة. ومن أولئك الذین جسّدوا المدینة الفاسدة في نتاجهم الأدبیة هو الروائي الأردني جلال برجس کاتب روایة "دفاتر الوراق"، فقد نراه فیها یصوّر للمتلقّي مدینة خیالیة مُفزعة تدور أحداثها حول القتل والخراب والفساد. هذا الأمر ناتج عمّا یمرّ بلده الأردن من الواقع المریر والانشطار الطبقي جراء السلطة الفاسدة وکذلك الصراعات الدائرة مع الاحتلال الإسرائیلي التي أفضت البلدان العربیة إلی الدمار والاضطرابات والفوضی. هذا المقال یقوم وفقاً للمنهج الوصفي-التحلیلي بدراسة ظواهر الدیستوبیا کالفقر والحرمان وتفشي الفساد الحکومي والحروب والقتل والدمار وتجلیّات هذه المفاهیم في روایة دفاتر الوراق. نظراً لأهمیّة البحث یحاول کاتبا المقال معتمداً علی عناصر الدیستوبیا، الاستقصاء في روایة دفاتر الوراق للکشف والإیضاح عن المعلومات عن القضایا التي تؤدي إلی موجة الدیستوبیا في المجتمع وکیفیة ظهور ملامح عناصرها في هیکل الروایة لدی کاتبها. لقد أظهر المقال ملاحظة جلال برجس بالظروف النفسیّة الحاکمة في شخصیّات روایته کالشذوذ الخلقي والتناقض في الشخصیّة وقد أبان عن أمور اجتماعیّة مکتومة کالحیاة المحبطین والمتشردین والمنبوذین کما أنّه کأدیب ملتزم قد تمنی حیاة سعیدة لشعبه وأبناء وطنه ولهذا ناقش في أمور الحکومة ومدی تخليها عن دورها الحقیقي في تطبیق العدالة والقانون وقمع الشعب اقتصادیاً وسیاسیاً. | ||
| کلیدواژهها | ||
| الروایة الحدیثة؛ الدیستوبیا؛ جلال برجس؛ دفاتر الوراق | ||
| اصل مقاله | ||
|
دیستوپیا و نمود آن در رمان «دفاتر الوراق» اثر جلال برجس مجتبی قنبری مزیدی[1] علیرضا نظری[2]*
چکیده ادبیات پلید شهر (Dystopia)، ادبیات جامعه ای خیالی و فاسد است که از خیر و خوبی تهی گشته و شر مطلق بر آن حاکم است. از برجسته ترین ویژگی های آن می توان به ویرانی، قتل، ظلم، فقر و بیماری اشاره کرد. این گونة ادبی پس از آنکه زندگی مناسب و شایستهای برای نویسندگان در واقعیت حاصل نشد، در قالب دنیایی خیالی در آثارشان ظاهر شده است. ادبیات عرب نیز از این گونه ادبی خالی نیست، شاعران و نویسندگان عرب در آثار شعری و متون ادبی خود به این مفهوم توجه داشتهاند. جلال برجس رمان‌نویس اردنی و نویسنده رمان «دفاتر الوراق» از جمله نویسندگانی است که در رمان خود شهر خیالی را به تصویر می کشد که وقایع آن پیرامون قتل، ویرانی و فساد می چرخد. این امر نتیجۀ واقعیتهای تلخ جامعه اردن و شکاف طبقاتی موجود در آن و همچنین درگیریهای مداوم با اشغالگران اسرائیلی است که کشورهای عربی را به سمت ناآرامی و هرج و مرج سوق داده است. پژوهش پیشرو کوشیده است به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی مفاهیم دیستوپیا مانند فقر، آوارگی، محرومیت، فساد گسترده حکومتی، ظلم و ستم و نمود این مفاهیم در رمان دفاتر الوراق مورد بررسی قرار دهد. بررسیها نشان میدهد شخصیت‌های موجود در رمان دچار ناهنجاری‌های اخلاقی و تضادهای شخصیتی هستند که از پیامدهای پلید شهر است و همچنین موضوعهای پنهان اجتماعی مانند زندگی سرخوردگان، بی‌خانمان‌ها و آوارگان در مرکز توجه نویسنده قرار داشته است. جلال برجس به عنوان یک نویسندۀ متعهد راه رسیدن به سعادت را برچیده شدن حاکمیت فاسد و ظهور حاکمیتی عادل بر میشمارد که قانون و عدالت را در جامعه اجرا کند.
کلیدواژهها: رمان معاصر، دیستوپیا، جلال برجس، دفاتر الوراق.
[1] - دکترای زبان و ادبیات عربی، دانشگاه یزد ،یزد، ایران. m_gh.mazidi@yahoo.com [2] ـ دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) ، قزوین،ایران.(نویسنده مسؤول)، email: a.nazari@hum.ikiu.ac.ir تاریخ دریافت: 2/12/1401، تاریخ پذیرش: 05/05/1402
| ||
| مراجع | ||
|
الکتب
أورویل، جورج (1984) قلعة الحیوانات، ترجمة: أنور شامي، الطبعة الثالثة، المغرب: المرکز الثقافي العربي، الدار البیضاء.
آن ماري، کیث، بوکر، توماس (2010) کیث بوکر: المرجع في روایات الخیال العلمي: ترجمة عاطف یوسف محمود، قاهرة: المرکز القومي للترجمة.
برجس، جلال (2020) دفاتر الوراق، بیروت: منشورات المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.
تاور سارجنت، لایمان (2016) الیوتوبیة، ترجمة: ضیاء ورّاد، الطبعة الأولی، القاهرة: مؤسسة هنداوي للتعلیم والثقافة.
حلمي مطر، أمیرة (1998) فلسفة الجمال (أعلامها ومذاهبها)، مصر، القاهرة: دار البقاء للطباعة والنشر.
عویضة، کامل محمد محمد (1996) علم نفس الشخصیة، بیروت، لبنان: دارالکتب العلمیة.
القاهرة، نخبة (2003) الروایة والمدینة، ملتقي القاهرة الثاني للإبداع الروائي العربي، الطبعة الأولی، القاهرة: المجلس الأعلی للثقافة.
المجلات
آلبوغبیش، صادق، خضری،علی، بلاوی، رسول (1401) «ملامح الدیستوبیا وتمظهراتها في شعر عبدالرزاق الربیعي»، مجلة لسان مبین، السنة الثالثة، الدورة الجدیدة، العدد السابع والأربعون، صص 25-44.
پرچگانی، فاطمه (2018) «الدیستوبیا (المدینة الفاسدة) في الروایة العربیة المعاصرة ؛ قراءة في روایة أورویل في الضاحیة الجنوبیة»، لفوزی ذبیان، مجلة إضاءات نقدیّة، السنة الثامنة، العدد التاسع والعشرون، صص 149-131.
حسین شنقار، أسماء إبراهیم (2020) «الروایة الدیستوبیة المصریّة (مظاهرها ولغتها)» مجلة کلیّة الدراسات الإسلامیّة والعربیة للبنات بدمنهور، العدد الخامس، الجزء الثالث، صص756-900.
الشورباجي، نیدال (2019) «الواقع الاجتماعي والخیال والعقل الباطن ثلاثة مصادر للأدب الإنساني» مجلة الهیات، کلیة سلیمان دمیرل، العدد الثالث والأربعون، صص 245-257.
عبدالجواد، نعیمة علي (2009) «دیستوبیا الواقع والیوتوبیا المأمولة في روایة آلة الزمن»، مجلة فکر وإبداع مصر، ج51، صص 47-112 .
عبیدالله، محمد (2022) «دفاتر الوراق لجلال برجس: بلاغة التعدد الصوتي ونقد العالم الباطني للمدینة»، مجلة أفکار، وزارة الثقافة، الأردن، العدد 388، صص 54-58.
عصفور، جابر (1981) قراءة في لوسیان غولدمان عن البنیویة التولیدیة، مجلة الفصول، المجلد الأول، ینایر العدد2.
نوري منیرة، الذیب، الخضر (2020) «الفضاء بین الحلم الیوتوبي والکابوس الدیستوبي»، رؤیة نقدیة في مضمون روایة الآدمیون لإبراهیم سعدي، مجلة إشکالیات في اللغة والأدب، مجلد9، عدد 5، صص896- 917.
المواقع الإلکترونیة
www. Elwatannews.com/news/details/5503623
سمان، سها (2021) الکاتب الأردني جلال برجس في حواره لـ «المصري الیوم»: الروایة لا تضع حلولاً إنما تخلق الأسئلة، الإثنین1.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 297 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 224 |
||