بررسی انتقادی نظام سه‌بنی ژرژ دومزیل در شاهنامه و مهابهارت | ||
| کهن‌نامه ادب پارسی | ||
| مقاله 8، دوره 14، شماره 2 - شماره پیاپی 37، بهمن 1402، صفحه 231-259 اصل مقاله (403.31 K) | ||
| نوع مقاله: علمی-پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30465/cpl.2023.41535.3105 | ||
| نویسندگان | ||
| علی فرزانه قصرالدشتی* 1؛ محمود رضایی دشت ارژنه2؛ فرخ حاجیانی3 | ||
| 1دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز. شیراز،ایران. | ||
| 2استاد ،گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز. شیراز،ایران. | ||
| 3استاد ،گروه زبان‌های خارجی و زبان‌شناسی، دانشگاه شیراز. شیراز،ایران. | ||
| چکیده | ||
| نخستین بار ویکاندر با پژوهش‌هایی بر مهابهارت و شاهنامه این نظر را مطرح کرد که طبقة جنگ‌جو در میان قوم آریایی، طبقه‌ای مستقل از ساختار اجتماعی به شمار می‌آمده و روحانیون و کشت‌ورزان دو طبقة دیگر را تشکیل می‌دادند. دومزیل با قرار دادن گروه فرمان‌روایان کنار روحانیون در طبقة اول و بررسی ساختار اجتماعی دیگر اقوام هند و اروپایی، نظریة سه‌بنی بودن ساختار اجتماعی را به دیگر جوامع این قوم تعمیم داد. او بر این باور بود که علاوه بر ساختار اجتماعی، خدایان، خاندان‌ها و حتی مفاهیمی جزئی‌تر چون پزشکی و فره و آتش در ایران از این ساختار پیروی می‌کند؛ اما با بررسی دقیق‌تر این موضوعات در شاهنامه و مهابهارت می‌توان گفت بسیاری از تحلیل‌های دومزیل قابل تأمل است. در این جستار سعی شده با بررسی انتقادی بنیان‌های نظریة دومزیل بر اساس اساطیر و حماسه‌های هند و ایران، به نقد و تحلیل این نظریه پرداخته شود. با توجه به بررسی‌ها به نظر می‌رسد طبقات اجتماعی و دیگر مفاهیمی که دومزیل بر آن‌ها تأکید دارد چندان قابل تفکیک و مرزگذاری نیستند. از سویی دیگر طبقة کشت‌ورز در باورهای هند و ایرانی اهمیتی هم‌پای دیگر طبقات نداشته است و بر خلاف نظر دومزیل پیشه‌وری در این جوامع قدمتی کهن دارد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| دومزیل؛ ساختار اجتماعی؛ هند و ایرانی؛ شاهنامه؛ مهابهارت | ||
| مراجع | ||
|
آموزگار، ژاله (1390)، زبان، فرهنگ، اسطوره، تهران: معین
ــــــــــــ (۱۳۹۱)، تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت.
آیدنلو، سجاد (1393)، «اسفندیار، ایزد گیاهی»، پژوهش‌های ادبی، شمارة 45، صص 46₋9.
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1387)، اسطوره، بیان نمادین. تهران: سروش.
الیاده، میرچا (1382)، اسطوره؛ رویا؛ راز، ترجمة رویا منجم، تهران: علم.
ــــــــــــ (1388)، شمنیسم؛ فنون خلسة کهن، ترجمة محمدکاظم مهاجری، تهران: ادیان.
ــــــــــــ (1391)، تصاویر و نمادها، ترجمة محمدکاظم مهاجری، تهران: پارسه.
ــــــــــــ (1397)، خدای ناپدید شونده، ترجمة مانی صالحی علامه، تهران: نیلوفر.
بهار، مهرداد (1391)، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگه.
پورداوود، ابراهیم (1377)، توضیحات در: یشت‌ها، تهران: اساطیر.
جلالی نائینی، محمدرضا (1363)، توضیحات در: مصطفی خالقداد (مترجم)، پنچاکیانه، تهران: اقبال.
خالقی مطلق، جلال (1380)، یادداشت‌های شاهنامه، نیویورک: مجموعه متون فارسی.
دادگی، فرنبغ (1390)، بندهشن، ترجمة مهرداد بهار، تهران: توس.
دومزیل، ژرژ (۱۳۵۴)، «ایدئولوژی تقسیم‌بندی سه‌گانة هند و اروپایی‌ها»، ترجمة غفار حسینی، نشریة نگین، شمارة ۱۲۹، صص ۴۳₋39.
ــــــــــــ (1380)، «پزشکی و سه کنش»، در جلال ستاری (مترجم)، جهان اسطوره‌شناسی ۵، تهران: مرکز.
ــــــــــــ (1383الف)، سرنوشت جنگ‌جو، ترجمة شیرین مختاریان و مهدی باقی، تهران: قصه.
ــــــــــــ (1383ب)، سرنوشت شهریار، ترجمة شیرین مختاریان و مهدی باقی، تهران: قصه.
ــــــــــــ (1391)، «خدایان سه کنش»، در جلال ستاری (مترجم)، جهان اسطوره‌شناسی 4، تهران: مرکز.
ذکرگو، امیرحسین (۱۳۷۷)، اسرار اساطیر هند، تهران: فکر روز.
ـــــــــــــــــ (1394)، اسطوره‌شناسی و هنر هند، تهران: فرهنگستان هنر.
رضایی دشت‌ارژنه، محمود (1394)، «نقد و بررسی برخی از ژرف‌ساخت‌های اسطوره‌ای اسفندیار»، مطالعات ایرانی، شمارة 28، صص 111₋89.
صفا، ذبیح‌الله (1384)، حماسه‌سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.
فردوسی، ابوالقاسم (1386)، شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
کریستن‌سن، آرتور (1389)، نمونه‌ّهای نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایرانیان. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه.
گاردنر، هلن (1394)، هنر در گذر زمان، ترجمة محمدتقی فرامرزی، تهران: نگاه.
گریسوارد، ژوئل ه. (1380)، «داستان‌های قرون میانه». در جلال ستاری (مترجم)، جهان اسطوره‌شناسی ۵، تهران: مرکز.
گزیده‌های ریگ‌ودا (1385)، تحقیق و ترجمة محمدرضا جلالی نائینی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
گزیده‌های زادسپرم (1366)، ترجمة محمدتقی راشد محصل، تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
لینتون، رالف (۱۳۷۸)، سیر تمدن، ترجمة پرویز مرزبان، تهران: دانش.
مجتبایی، فتح‌الله (۱۳۹۲)، بنگاله در قند پارسی، تهران: سخن.
مخبر، عباس (1396)، مبانی اسطوره شناسی، تهران: مرکز.
مهابهارت (1358)، ترجمة نقیب‌خان، تصحیح محمدرضا جلالی نائینی، تهران: طهوری.
میرفخرایی، مهشید (1367)، توضیحات در: روایت پهلوی. تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
نامورمطلق، بهمن و عوض پور، بهروز (1395). اسطوره و اسطوره‌شناسی نزد دومزیل، تهران: موغام.
هراری، یوال نوح (1396)، انسان خردمند، ترجمة نیک گرگین، تهران: نو.
هینلز، جان راسل (1385)، اساطیر ایران، ترجمة باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
یسنا (۱۳۸۷)، ترجمة ابراهیم پورداوود. تهران: اساطیر.
یشت‌ها (۱۳۷۷)، ترجمة ابراهیم پورداوود. تهران: اساطیر.
Littleton, C. S. (1966), The New Comprative Mythology, Colifornia & Los Angles, U. S.: University of Colifornia Press Barkely and Los Angles.
Wikander, Stig (1947), “Pāndavasagan och Mahābhāratas Mystica Förutsättningar”, Religin och Bibel, 6: 27-39.
________________ (1950), "Sur le Fonds Commun Indoiranian des Epopees de la Perse et de l’Inde”, NC, 1: 310-320 | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 239 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 182 |
||