معرّفی فرهنگِ مصرّحةالأسماء | ||
کهننامه ادب پارسی | ||
مقاله 3، دوره 14، شماره 2 - شماره پیاپی 37، بهمن 1402، صفحه 43-75 اصل مقاله (568.23 K) | ||
نوع مقاله: علمی-پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30465/cpl.2022.40111.3061 | ||
نویسندگان | ||
معصومه امینیان* 1؛ فاطمه کوپا2؛ حسین یزدانی3؛ مرتضی حاجی مزدارانی4 | ||
1عضو هیئت علمی گروه فرهنگنویسی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران، ایران. | ||
2استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. | ||
3دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. | ||
4استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران | ||
چکیده | ||
مصرّحةالأسماء فرهنگ دوزبانۀ عربی به فارسی اثر لطفاللّه بن ابییوسف حلیمی، فرهنگنویس و لغتشناس عثمانیتبار قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری قمری است. این کتاب که در سال 872 ق تألیف شده است، قریب به 17112 مدخل دارد که با احتساب معادلهای ترکی برخی از مدخلهای آن – حدود ۷۰۰ مدخل – میتوان آن را بهنوعی فرهنگ سه زبانۀ عربی – فارسی – ترکی قلمداد نمود و با توجه به پیدایش این نوع فرهنگها در قرن نهم میتوان آن را جزو اولین کتابها در این زمینه برشمرد. علاوه بر این ویژگی که خود تنوّع زبان تعریف را به همراه دارد، از دیگر وجوه امتیاز این کتاب میتوان به این موارد اشاره نمود: ارائۀ تعریفهای جامع و کامل برای برخی از مدخلها، متمایز از دیگر فرهنگهای مشابه؛ ضبط مشکول برخی معادلهای فارسی و گاه ترکی که نمایانگر تلفظ کهن لغات یا لهجۀ محلی یا ترکی آنهاست؛ استعمال برخی از تلفظهای دیگر و نادر لغات که بیانگر تحولات و دگرگونیهای آوایی آنهاست؛ آوردن لغات و ترکیبات شاذ و نادر؛ ضبط واژگان تخصصی طب. | ||
کلیدواژهها | ||
فرهنگنویسی کهن؛ مصرّحةالأسماء؛ لطفاللّه حلیمی؛ ویژگیهای زبانی؛ واژگان شاذ | ||
مراجع | ||
آقابزرگ تهرانی، محمّدمحسن (1983/1403)، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت: دارالاضواء.
ابن بلخی (1921)، فارسنامه، به کوشش گای لسترنج و رینولد الن نیکلسون، کمبریج: مطبعة دارالفنون.
ابن درید، محمّد بن حسن (1987)، جمهرةاللغة، به کوشش دکتور رمزی منیر بعلبکی، بیروت: دارالعلم للملایین.
ابن منظور، محمّد بن مکرّم (1994/1414)، لسانالعرب، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
ادیب کرمینی، علی بن محمّد بن سعید (1385)، تکملةالاصناف، به کوشش علی رواقی با همکاری زلیخا عظیمی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
اسدی طوسی، ابومنصور علی بن احمد (1897)، لغت فرس، به کوشش پاول هرن، گتنگن: مطبع دیتریخ.
بروسهلی، محمّدطاهر (1333)، عثمانی مؤلفلری، استانبول: مطبعۀ عامره.
بغدادی، اسماعیل (بی.تا)، ایضاحالمکنون (فی الذیل علی کشفالظنون عن اسامی الکتب و الفنون)، به تصحیح محمّد شرفالدین پالتقاپا و رفعت بیگله کلیسی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
بغدادی، اسماعیل (1951)، هدیةالعارفین (اسماء المؤلفین و آثار المصنفین)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
بوسینه، منجی (2004م/1425)، موسوعة العلماء و الأدباء العرب و المسلمین، بیروت: دارالجلیل
بی.نا (1367)، تاجالاسامی (تهذیب الاسماء)، به تصحیح علی اوسط ابراهیمی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
بی.نا (1960)، «من مصادر التاریخ العربی باللغة الفارسیة: کتاب القوامیس العربیة باللغة الفارسیة: فرهنگنامههای عربی»، سال اول: شمارۀ 4، بیروت: نشریۀ الدراسات الأدبیه.
تفلیسی، ابوالفضل حبیش بن ابراهیم (1350)، قانون ادب، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ثریا، محمّد (1311)، سجل عثمانی (تذکرۀ مشاهیر عثمانیه)، استانبول: مطبعۀ عامره.
جعفری، زهرا (1393)، «فرهنگ شعوری»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، جلد5، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1984/1404)، الصحاح (تاجاللغة و صحاحالعربیة)، به کوشش احمد عبدالغفور عطّار، بیروت: دارالعلم للملایین.
حاجی خلیفه، مصطفی بن عبداللّه (بی.تا)، کشفالظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
حسندوست، محمّد (1393)، فرهنگ ریشهشناختی زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
حلیمی، لطفاللّه (1394)، بحرالغرائب (نسخه برگردان)، به اهتمام یوسف بیگ باباپور، تهران: منشور سمیر.
حلیمی، لطفاللّه (888)، مصرّحةالأسماء، نسخۀ خطی به شمارۀ 13824، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
حلیمی، لطفاللّه (906)، مصرّحةالأسماء، نسخۀ خطی به شمارۀ 980، کتابخانۀ ملک.
حلیمی، لطفاللّه (907)، مصرّحةالأسماء، نسخۀ خطی به شمارۀ 5505، کتابخانۀ دانشگاه تهران.
حلیمی، لطفاللّه (ق10/11)، مصرّحةالأسماء، نسخۀ خطی به شمارۀ 3989، کتابخانۀ دانشگاه تهران.
حلیمی، لطفاللّه (ق11/12)، مصرّحةالأسماء، نسخۀ خطی به شمارۀ 3843، کتابخانۀ دانشگاه تهران.
حلیمی، لطفاللّه (بی.تا)، مصرّحةالأسماء، نسخۀ خطی بی.ش، کتابخانۀ دانشگاه ملبورن استرالیا.
درایتی، مصطفی (1392)، فهرستگان نسخههای خطی ایران (فتخا)،تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
درایتی، مصطفی (1389)، فهرستوارۀ دستنوشتهای ایران (دنا)، تهران: کتابخانۀ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
دهار، قاضیخان بدر محمد (1349)، دستورالاخوان، به کوشش سعید نجفی اسداللهی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
دهخدا، علی اکبر (1377)، لغتنامۀ دهخدا، تهران: مؤسسه لغتنامۀ دهخدا.
ذاکرالحسینی، محسن (1384)، «بحرالغرائب»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، جلد 2، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
ذاکرالحسینی، محسن (1383)، «حلیمی و فرهنگهایش»، ضمیمۀ نامۀ فرهنگستان، ش ۱۸.
رشنوزاده، بابک (1375 الف)، «حلیمی»، دانشنامۀ ادب فارسی (ادب فارسی در آناتولی و بالکان)، جلد6، به سرپرستی حسن انوشه، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
رشنوزاده، بابک (1375 ب)، «فرهنگنویسی فارسی در آناتولی و بالکان»، دانشنامۀ ادب فارسی (ادب فارسی در آناتولی و بالکان)، جلد6، به سرپرستی حسن انوشه، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
رشنوزاده، بابک (1375 ج)، «مصرّحةالأسماء»، دانشنامۀ ادب فارسی (ادب فارسی در آناتولی و بالکان)، جلد6، به سرپرستی حسن انوشه، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
رودکی سمرقندی، ابوعبداللّه جعفر بن محمّد (1319)، احوال و اشعار ابوعبداللّه جعفر بن محمّد رودکی سمرقندی (مجلد سوم)،
به کوشش سعید نفیسی، تهران: شرکت کتابفروشی ادب.
زنجی سجزی، محمود بن عمر (1364)، مهذّبالاسماء (فی مرتّب الحروف و الاشیاء)؛ به تصحیح محمّدحسین مصطفوی، تهران: علمی و فرهنگی.
سپهر، محمدتقی (1383)، براهینالعجم، با حواشی و تعلیقات جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.
سورآبادی، ابوبکر عتیق نیشابوری (1338)، ترجمه و قصههای قرآن، به کوشش یحیی مهدوی و مهدی بیانی، تهران: دانشگاه تهران.
صاحب بن عباد، اسماعیل (1994/1414)، المحیط فیاللغة، به تحقیق شیخ محمّدحسن آل یاسین، بیروت: عالمالکتب.
صادقی، علی اشرف (1395)، «مهذّبالاسماء»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، جلد6، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
صباغی، علی (1390)، «بررسی روش کار فرهنگهای دو و سه زبانۀ فارسی – ترکی – عربی»، شمارۀ 11، تهران: سبکشناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب).
عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر (1345)، قابوسنامه، به کوشش غلامحسین یوسفی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
فرهنگیار، سامانۀ فرهنگنگاری گروه فرهنگنویسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
قونوی، قاسم بن عبداللّه (1427)، انیسالفقهاء (فی تعریفات الالفاظ المتداوله بین الفقهاء)، به کوشش احمد بن عبدالرزاق الکبیسی، ریاض: دار ابنالجوزی.
کاتبی، علی (1389)، «حلیمی لطفاللّه بن یوسف»، دانشنامۀ جهان اسلام، جلد ۱۴، زیر نظر غلامعلی حدّاد عادل، تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی.
کحّاله، عمررضا (1376)، معجمالمؤلفین (تراجم مصنفی الکتب العربیه)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
کردی نیشابوری، ادیب یعقوب (1355)، کتاب البلغه، به کوشش مجتبی مینوی و فیروز حریرچی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
کوفی، علی بن حامد (1384)، فتح نامۀ سند (معروف به چچنامه)، به کوشش عمر بن محمد داوود پوته، تهران: اساطیر.
مجدی افندی، محمد (1269)، حدائقالشقایق (ترجمۀ الشقائق النعمانیه)، به تصحیح حاج علی افندی، استانبول: طبعخانۀ عامره.
محمّد بن عبدالخالق، ابن معروف (1392)، فرهنگ کنزاللغات، به کوشش رضا علوی، تهران: مرتضوی.
منزوی، احمد (1350)، فهرست نسخههای خطّی فارسی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی منطقهئی.
منزوی، علینقی (1337)، فرهنگنامههای عربی به فارسی، تهران: دانشگاه تهران.
میدانی، ابوسعد سعید بن احمد (1377)، الاسمی فی الاسماء، به تصحیح جعفرعلی امیدی نجفآبادی، تهران: اسوه.
میدانی، ابوالفتح احمد بن محمد (1345)، السّامی فی الاسامی (نسخۀ عکسی)، به کوشش جعفر شهیدی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
Erkan‚ Mustafa (2016)‚ »Halîmî‚ Lutfullah«‚ Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (TDV)‚ 15 vol, with two supplementary volumes published in.
Halîmî‚ Lutfullah b. Ebu Yusuf (2013)‚ Lügat-I Halîmî‚ hazirlayan/ Adem Uzun‚ Türk Dil Kurumu‚ Ankara.
Kamus-i Türki: https://turki.cagdassozluk.com/maddeler | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 286 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 189 |