نقش مراسمهای آیینی در شکلگیری فضاهای تاریخی شهر اردبیل | ||
جامعهپژوهی فرهنگی | ||
مقاله 5، دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 51، خرداد 1403 اصل مقاله (4.58 M) | ||
نوع مقاله: علمی-پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30465/scs.2024.9208 | ||
نویسندگان | ||
احد نژادابراهیمی* 1؛ حمید غفاری2 | ||
1استاد دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران | ||
2دانشجوی دکتری شهرسازی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران | ||
چکیده | ||
هدف پژوهش حاضر بررسی نقش مراسم آیینی محرم و صفر در شکلگیری فضاهای تاریخی شهر اردبیل میباشد. روش پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و نحوه گردآوری اطلاعات نیز مبتنی بر مطالعات کتابخانهای- اسنادی و برداشتهای میدانی است. شهر اردبیل از دیرباز به عنوان مهد تشیع مورد توجه بوده و از دوره صفوی بهلحاظ مراسمهای آیینی محرم و صفر از مراکز مهم برگزاری چنین مراسمی بهشمار میرود. بررسی و تحلیلهای انجام گرفته حاکی از آن است که دو مؤلفه "مسیرهای حرکتی" و "نقاط عطف" در مراسم آیینی محرم و صفر بر شکلگیری سازمان فضایی شهر اردبیل تاثیرگذار بودهاند. مسیر حرکت دستههای عزاداری بهصورت پایدار در طول سالهای مختلف منطبق بر مسیرهایی است که در استخوانبندی و ساخت اصلی بافت تاریخی شهر اردبیل جای دارند و توسعه و گسترش شهر در طول زمان در اطراف آن واقع شده است. همچنین مسیر حرکت دستههای عزاداری در ارتباط با فضاهای مهم و هویتبخش شهر، و نقاط اصلی و کانونی شهر همچون مسجد عالیقاپو (دروازه)، سقاخانه حضرت ابوالفضل (ع) و بازار تاریخی شهر اردبیل پدید آمدهاند. نتایج این تحلیلها در کنار هم نشاندهنده نقش مهم و شاخص مراسم آیینی محرم و صفر در انسجام کالبدی– فضایی بخش تاریخی شهر اردبیل میباشد. | ||
کلیدواژهها | ||
مراسم آیینی؛ فضاهای تاریخی؛ مسیرهای حرکتی؛ نقاط عطف؛ اردبیل | ||
مراجع | ||
- اخوی، امید و موسویهاشمی، فاطمه. (1399). تحلیل مؤلفههای تاریخی تأثیرگذار بر مورفولوژی بافت قدیم شهر اردبیل در دوره 1340-1300 ه.ش. فصلنامه تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران و اسلام، سال 1، شماره 2، صص 26-1.
- امینزاده، بهرام. (1386). بازشناسی اثر آیینهای جمعی بر پیکرهبندی شهر سنتی (مطالعه موردی: سمنان). نشریه هنرهای زیبا، شماره 22، صص 13-5.
- پارسی، حمیدرضا. (1381). شناخت محتوای فضای شهری. هنرهای زیبا، شماره 11، صص 49-41.
- پیربابائی، محمدتقی، نژادابراهیمی، احد و ابیزاده، سامان. (1396). مؤلفههای فرهنگی تأثیرگذار بر شکلگیری شهر اردبیل در دوره صفویه. دانش شهرسازی، دوره 1، شماره 1، صص 84-71.
- جمشیدیها، غلامرضا و قبادی، علیرضا. (1386). تحلیل جامعهشناختی از مراسم و مناسک دینی با تأکید بر مراسم عاشورا. فصلنامه علمی- پژوهشی تاریخ اسلام، سال 8، شماره 2، صص 60-37.
- جهانزمین، یوسف. (1395). احیاء و حفظ هویت محلههای تاریخی و نقش آن در توسعهی پایدار شهری با رویکرد برنامههای جماعتمحور (آئینهای مذهبی) نمونه موردی: محلات ششگانه شهر اردبیل. رساله دکتری مرمت و احیای بناها و بافتهای تاریخی، دانشگاه هنر اصفهان.
- چشمهقصابانی، مریم، لقایی، حسنعلی و حبیب، فرح. (1397). رویکردی تحلیلی بر سازوکار تأثیر منظر موقت بر ارتقاء تعاملات اجتماعی. هویت شهر، سال 12، شماره 33، صص 26-13.
- حبیبزاده، محدثه. (1398). راهنمای طراحی شهر مرکز تاریخی اردبیل از طریق کاربست بازآفرینی شهری مبتنی بر فرهنگ. پایاننامه کارشناسی ارشد رشته طراحی شهری، دانشگاه شهید بهشتی.
- حیدری، محمدجواد. (1399). تحلیلی بر نقش مکانهای مذهبی در ایجاد حس مکان در ساکنین محلات شهری (مطالعهی موردی: محله حسینیه زنجان). جغرافیا و روابط انسانی، دوره 3، شماره 2، صص 496-478.
- خاتمی، سیدیحیی، صفوی، سیدعلی و خاتمی، سیدمهدی. (1400). مسیر معنوی رویداد عزاداری محرم در شهرهای ایران؛ مطالعه موردی، مسیر عزاداری اردبیل. فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، سال 14، شماره 4، صص 162-131.
- خاکزند، مهدی و تیموری گرده، سعیده. (1394). بررسی تأثیر آیینهای عاشورایی بر منظر شهری و خاطرات جمعی از دیدگاه شهروندان. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی– اسلامی، شماره 19، صص 63-55.
- خشکجان، زهرا و مسلمیمهنی، یوسف. (1396). نظام معنایی و کارکردهای سیاسی- اجتماعی عزاداری در تشیع. دوفصلنامه علمی- پژوهشی جامعهشناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 5، شماره 1، صص 80-61.
- رضازاده اردبیلی، مجتبی و پیغامی، لیلا. (1388). رهیافتی حاصل از شناخت شهر سنتی به منظور ارائه الگوی مداخله در بافت (مطالعه موردی: اردبیل). نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، شماره 38، صص 84-73.
- رضازاده اردبیلی، مجتبی، خضری، سمانه سادات و اصغری، ریحانه. (1394). تعامل نظام محلهای و آیین عاشورایی شهر کهن اردبیل – همنوایی کالبد و فرهنگ. همایش ملی «فرهنگ، کالبد و محیط در معماری و شهر اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین.
- رضایی، مسعود، کلهرنیا، بیژن و مهروران، عباس. (1396). تأملی بر محل برگزاری مراسم آیینی روز عاشورا در شهر ایلام با تأکید بر میدان 22 بهمن و پنج راه جهاد. فصلنامه علمی– ترویجی فرهنگ ایلام، دوره 18، شماره 57 و 56، صص 87-72.
- شیعه، اسماعیل، قهرمانی، هومن و غلامی، گلآسا. (1392). بررسی تعامل مراسم آیینی و ساخت شهر مشهد در طرحهای توسعه شهری (نمونه موردی مراسم عزاداری ایام محرم و صفر در بافت قدیم مشهد). پژوهشهای معماری اسلامی، شماره 1، سال 1، صص 120-103.
- صفری، بابا (1353). اردبیل در گذرگاه تاریخ (جلد دوم). چاپخانه بهمن، تهران.
- علیالحسابی، مهران و پایکن، عصمت. (1392). تدوین چارچوب مفهومی تعامل شهر و آیینهای جمعی و بررسی مصداق آن در آیینهای عاشورایی. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی– اسلامی، شماره 12، صص 36-27.
- علیالحسابی، مهران و پایکن، عصمت. (1394). بازشناسی اثر آیینهای عاشورایی بر شهر ایرانی بررسی موردی: شهر لاهیجان. نامه معماری و شهرسازی، دوره 7، شماره 14، صص 96-77.
- فروغی، افشین. (1380). احیاء حسینیه مجتهد و طراحی مجموعه فرهنگی تعزیه با نگاهی به سوگواریهای محرم در اردبیل. پایاننامه کارشناسی ارشد رشته معماری، دانشگاه آزاد اسلامی مشهد.
- محمودزادهحسینی، سمیه سادات. (1395). بررسی راهکارهای گرافیکی ایجاد برندینگ گردشگری مذهبی بر اساس آئینهای عزاداری عاشورا در ایران؛ بخش عملی: طراحی هویت بصری یک برند گردشگری مرتبط با مراسم آئینی عاشورا. پایاننامه کارشناسی ارشد رشته ارتباط تصویری، موسسه غیرانتفاعی فردوس.
- مظهری، محمدابراهیم و پودات، فاطمه. (1398). نقش آیینهای مذهبی در ساختار شهر سنتی (مطالعه موردی: شهر شوشتر). فصلنامه توسعه اجتماعی (توسعه انسانی سابق)، دوره 13، شماره 4، صص 208-187.
- مولایی، اصغر. (1399). تبیین جایگاه رویدادهای آیینی ایرانی – اسلامی در هویت فضاهای شهری. گفتمان طراحی شهری؛ مروری بر ادبیات و نظریههای معاصر، دوره 1، شماره 4، صص 32-12.
- یوسفی، یوسف، آزاد، میترا و سلطانیمحمدی، مهدی (1396). مطالعهی چگونگی ارتباط مراسم آیینی عزاداری ایام محرم و شهر نایین. فصلنامه مطالعات شهری ایرانی– اسلامی، سال 8، شماره 29، صص 50-37.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 404 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 185 |