نگاهی انتقادی به میراث صوفیه در برۀ گمشدۀ راعی هوشنگ گلشیری | ||
| ادبیات پارسی معاصر | ||
| دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 34، بهمن 1402، صفحه 237-261 اصل مقاله (307.51 K) | ||
| نوع مقاله: علمی-پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30465/copl.2023.46320.4042 | ||
| نویسنده | ||
| نیره کنعانی* | ||
| دانشجوی دکترای تخصصی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان | ||
| چکیده | ||
| فرهنگ و سنّت عرفانی در ادب فارسی، پیشینه‌ای به درازنای تاریخ و فرهنگ ایران‌زمین دارد. گزاره‌های این سنّت عرفانی در ادبیات فارسی دورۀ باستان و در آموزه‌های آیین مهر، زروان و مزدیسنا و سپس در آثار عرفانی کلاسیک فارسی و پس از آن در ادبیات داستانی معاصر فارسی، قابل بازیابی است. ادبیات داستانی معاصر به تأثیر از فضای اجتماعی پسامدرن، شاکله و ساختار جدیدی به فرهنگ و سنّت عرفانی داده است و ساختارهای کلاسیک را تغییر داده و گاه آن را به نقد کشیده است. مسئلۀ اصلی این است که این فضای پسامدرن، چگونه توانسته ساختارهای کلاسیک عرفان را در هم بشکند و نگاه‌های نوی را شکل بدهد؟ همچنین چه نوع نگاهی را جایگزین آن کرده است؟ بنابراین، در این پژوهش، گزاره‌ها و مؤلفه‌های مربوط به فرهنگ و سنّت عرفانی در یکی از آثار شاخص هوشنگ گلشیری با عنوان برۀ گمشدۀ راعی، مورد واکاوی قرار گرفته است. هدف پژوهش، استخراج و تبیین عناصر مرتبط با فرهنگ و سنّت عرفانی برای معرفی و شناسایی نوع نگاه معاصران به مقولۀ فرهنگ و سنّت عرفانی است. بررسی نشان می‌دهد نوع نگاه انتقادی نویسندۀ رمان نسبت به مقوله‌های عرفانی در قالب معرفی دو شخصیت راعی و شیخ بدرالدین تبیین گردیده و از طریق آن، چگونگی مواجهۀ انسان معاصر با میراث صوفیه و بازخوردها، ارزش‌ها و اندیشه‌های مرتبط با آن معرفی و تحلیل شده است. نقد برخی از نگاه‌های مبتنی بر عادت در مقوله‌های عرفانی و دینی، نقد گزاره‌ها، اصطلاحات و مفاهیم عرفانی در ارتباط با صوفیان مدّعی وابسته به صاحبان قدرت، وجه فلسفی و اجتماعی برخی مفاهیم مربوط به میراث صوقیه و تقابل میان زهد تعبّدی با عرفان عاشقانه و ارائۀ الگوی جدیدی از عرفان اجتماعی، از جمله موضوعاتی است که در این پژوهش بررسی و از طریق آن، نگاه انتقادی نویسنده نهادینه شده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| ادبیات داستانی معاصر؛ رویکرد انتقادی؛ فرهنگ و سنّت عرفانی؛ برۀ گمشدۀ راعی؛ هوشنگ گلشیری | ||
| مراجع | ||
|
انصاری، خواجهعبدالله (1368)، صد میدان، بهاهتمام قاسم انصاری، تهران: طهوری.
بقلی شیرازی، شیخروزبهان (1360)، شرح شطحیات، بهتصحیح هانری کربن، تهران: طهوری.
بهمنیمطلق، یدالله (1400)، «شیوه‌های شخصیت‌پردازی در برۀ گمشدۀ راعی»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، دورۀ 13، شمارۀ 48، صص41- 63.
زرینکوب، عبدالحسین (1392)، ارزش میراث صوفیه، تهران: امیرکبیر.
زرینکوب، عبدالحسین (1379) جستجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.
سجادی، سیدجعفر (1383)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری.
شفیعیکدکنی، محمدرضا (1392) زبان شعر در نثر صوفیه: درآمدی به سبکشناسی نگاه عرفانی، تهران: سخن.
صفری، جهانگیر و ابراهیم ظاهری (1397)، «بازنمایی گفتمان عرفانی در رمان جزیرۀ سرگردانی و ساربان سرگردان»، پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، سال7، شمارۀ 1، 129- 146.
عزّالدین کاشانی، محمودبنعلی (1394)، مصباحالهدایه و مفتاحالکفایه، بهتصحیح جلالالدین همایی، تهران: سخن.
فرهادی، سودابه، سیدمحسن حسینی و محمدرضا روزبه (1398)، «تحلیل سرسپردگی به پیر در رمانهای شهرنوش پارسیپور، مطالعۀ موردی سگ و زمستان بلند و طوبا و معنای شب»، ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، سال یازدهم، شمارة 21، 69- 94.
فنایی اشکوری، محمد (1392)، «عرفان در ایران، جایگاه عرفان و تصوف و تعلیم و ترویج آن در ایران معاصر»، فصلنامۀ اندیشۀ دینی دانشگاه شیراز، دورۀ 13، شمارۀ 1، پیاپی46، صص 47- 68.
قشیری، عبدالکریمبنهوازن (1385)، رسالۀ قشیریه، ترجمۀ ابوعلی حینبن احمد عثمانی، با تصحیحات و استدارکات بدیعالزمان فروزانفر، تهران: علمیوفرهنگی.
نجفی، حسن و سردار اصلانی (1399)، «نقد اجتماعی رمان برۀ گمشده راعی (هوشنگ گلشیری) و سرودۀ حفّارالقبور (بدر شاکر السّیاب)»، کاوشنامۀ ادبیات تطبیقی، دورۀ 10، شمارۀ 2، پیاپی38، صص83- 103.
نجم رازی، عبداللهبنمحمد (1387) مرصادالعباد، بهاهتمام محمدامین ریاحی، تهران: علمیوفرهنگی.
نیکلسون، رینولد ا. (1358) تصوف اسلامی و رابطۀ انسان و خدا، ترجمۀ محمدرضا شفیعیکدکنی، تهران: توس.
هجویری، ابوالحسن علیبنعثمان (1384)، کشفالمحجوب، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، تهران: سروش.
یثربی، سیدیحیی (1370)، فلسفۀ عرفان، تهران: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
یوسفپور، محمدکاظم (1380)، نقد صوفی؛ بررسی انتقادی تاریخ تصوف با تکیه بر اقوال صوفیان تا قرن هفتم هجری، تهران: روزنه. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 269 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 202 |
||