زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی و سیر شکل‌گیری شرکتهای قالی‌بافی در شهر قزوین | ||
| تحقیقات تاریخ اجتماعی | ||
| مقاله 6، دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 25، شهریور 1402، صفحه 143-184 اصل مقاله (3.36 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30465/shc.2023.45532.2466 | ||
| نویسندگان | ||
| داود شادلو* 1؛ امین ایرانپور2؛ حجت‌‌الله رشادی3 | ||
| 1استادیار گروه فرش، دانشگاه هنر شیراز، شیراز، ایران. | ||
| 2استادیار گروه هنر اسلامی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران | ||
| 3مربی و عضو هئیت علمی گروه فرش، دانشگاه اراک، اراک، ایران | ||
| چکیده | ||
| در اواسط دورة قاجار، شرکتهای چندملیتی تولید و تجارت صنعت فرش ایران را در دست گرفتند؛ در پی جنگ‌جهانی‌اول فعالیت این شرکت‌ها متوقف شد. ازاین‌رو در اوایل دورة پهلوی، شرایط برای خلع‌ید از شرکتهای چندملیتی فراهم شد. در پی آن، با حمایت دولت، تولیدکنندگان ایرانی در شهرهای گوناگون کارخانه‌های قالی‌بافی تأسیس کردند. ازجمله در قزوین چند شرکت قالی‌بافی آغاز به کار کردند که معروف‌ترین آن‌ها «کارخانة قالی‌بافی شرکت اعتماد قزوین» و «سلامت» است. هدف این پژوهش شناسایی زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی و سیر شکل‌گیری شرکتهای قالی‌بافی در شهر قزوین در مقطع زمانی ذکر شده است. نگارندگان کوشیده‌اند به این پرسش‌ها پاسخ دهند که شکل‌گیری شرکتهای قالی‌بافی در شهر قزوین برآمده از چه زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی بوده است؟ فرایند و شیوه‌های تولید قالی در شرکتهای مذکور چگونه بوده است؟ پژوهش با رویکرد تاریخ اجتماعی و به‌شیوه تحلیل کیفی با اتکا به داده‌های شفاهی و اسناد دست‌اول، با ابزار فیش‌برداری و مصاحبه به‌انجام رسیده و تقریباً به همه نمونه‌ها و اشخاص در دسترس مراجعه شده است. نتایج نشان می‌دهد بافت قالی‌های باکیفیت در قزوین در فاصله سال‌های 1297 تا 1330ش، به‌سبب نزدیکی به پایتخت و مراکز مهم قالی‌بافی، تجمع سرمایه‌داران و پشتیبانی دولت، رونق فراوان گرفت؛ اما رکود اقتصادی در ایالات‌متحده سپس جنگ‌جهانی‌دوم تقاضا را در بازار آمریکا و اروپا کاهش داد؛ پس تولید فرش نیز محدود شد. پس از ورود ارتش شوروی به قزوین، فعالیت شرکت اعتماد تقریباً متوقف شد. روس‌ها که از پشتیبانی مالی سرمایه‌داران قزوین از جنبش‌های سیاسی‌ـ‌اجتماعی بیم داشتند در 1321ش، سرپرستان شرکت قالی‌بافی اعتماد را به باکو تبعید کردند. پس از این، گرچه برخی تولیدکنندگان فرش قزوین تا 1330ش کوشش‌هایی کردند، اما به سرانجامی نرسید. گفتنی‌است قالی شهری قزوین در این دوره، در جریان دگرگونی‌های اجتماعی و سیاسی، از نظر فنون بافت و کیفیت هنری (طرح، نقش و رنگ)، از قالی‌بافی مناطق هم‌جوارش مانند کاشان و ساروق تأثیر پذیرفته است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| فرش قزوین؛ قالی قزوین؛ شرکتهای قالی‌بافی؛ میرزاصالح خان آصف‌الدوله؛ شرکت اعتماد؛ کارخانة سلامت | ||
| مراجع | ||
|
آژند، یعقوب (۱۳۸۴)، مکتب نگارگری تبریز و «قزوین-مشهد»، تهران: فرهنگستان هنر.
آصف‌زاده، محمدباقر (۱۳۷۴)، قزوین در گذرگاه هنر، قزوین: بحرالعلوم.
ابراهیم خان کلانتری باغمیشه‌یی (۱۳۷۷)، روزنامه خاطرات شرف الدوله ( 1327- 1324ه. ق )، به‌کوشش یحیی ذکاء. تهران: فکر روز.
ادواردز، سیسیل (۱۳۶۷)، قالی ایران، ترجمه مهین‌دخت صبا، تهران: فرهنگسرا.
اسکندربیگ منشی (۱۳۷۷)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، تهران: امیرکبیر.
اسنادی از صنعت فرش ایران (1292 - 1357 ه.ش) (1381)، به کوشش سیدحسین موسوی، علی‌اکبر علی‌اکبری‌بایگی و دیگران، تهران: طبع و نشر.
اصطخری، ابراهیم بن محمد (1340)، ممالک و مسالک، به اهتمام ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
پرهام، سیروس (1399)، فرش و فرش بافی در ایران، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
تامپسون، جان (۱۳۸۴)، «قالی‌ها و بافته‌های اوایل دوره صفویه (۱)»، ترجمۀ بیتا پوروش، گلستان هنر، ش ۲.
تقوی، عابد (1388)، «بازخوانی تحولات تجاری صنعت فرش در عصر صفوی»، گلجام، ش 12.
پوپ، آرتر و آکرمن، فیلیس (1387)، سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز (جلد دوازدهم). زیر نظر سیروس پرهام، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
جواهری، فائزه (1388)، پژوهشی دربارۀ فرش قزوین (تاریخچه، علل رکود، راهکارهایی برای احیا)، مجموعه مقالات نخستین گردهمایی گنجینه‌های ازیادرفته هنر ایران (جلد سوم: بافته‌ها)، چاپ اول، تهران: فرهنگستان هنر، 94-85.
حاجی میرزا عبدالرئوف (۱۳۶۹)، سفرنامة تحف اهل بخارا، تهران: بوعلی.
حشمتی رضوی، فضل‌الله (1387)، تاریخ فرش و سیر تحول و تطور فرش‌بافی ایران، تهران: سمت.
حصوری، علی (1394)، سفرنامه حاجی مهندس (سفرنامه فرش)، تهران: چشمه.
شادلو، داود، امین ایرانپور و حجت‌اله رشادی (1390)، شناسایی، ریشه‌یابی و احیای طرح‌ها و نقوش فرش استان قزوین، تهران: مرکز ملی فرش ایران.
صادقی، مسعود (۱۳۸۵)، «فرش قزوین»، قالی ایران، س ۹، ش ۷۱.
صحرایی، منیژه (۱۳۸۵)، بررسی نقش و رنگ در دست‌بافته‌های منطقه قزوین، قزوین: سازمان میراث فرهنگی قزوین.
کوچک‌پور، صادق (1369)، نهضت جنگل و اوضاع فرهنگی-اجتماعی گیلان و قزوین، به کوشش سیدمحمدتقی میرابوالقاسمی، رشت: گیلکان.
کنبای، شیلا (۱۳۸۷)، عصر طلایی هنر ایران، ترجمۀ حسن افشار، تهران: مرکز.
گلریز، سیدمحمدعلی (1377)، مینودر یا باب‌الجنۀ قزوین، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
محمدسیاه‌ها، فهیمه (1384)، پژوهش در زمینۀ پیشینۀ تاریخی فرش دستباف در استان قزوین، قزوین: سازمان بازرگانی استان قزوین.
نصیری، محمدجواد (۱۳۷۴)، سیری در هنر قالی‌بافی ایران، تهران: ناشر صاحب اثر.
ورزی، منصور (1350)، هنر و صنعت قالی در ایران (مشتمل بر سیری در تاریخ رنگرزی، طرح و بافت قالی)، تهران: رز.
عاقلی، باقر (۳۰ فروردین ۱۳۸۶)، «درباره زمانه و کارنامه سیاسی محمدعلی فروغی؛ صدوسی‌سالگی تجدد محافظه‌کارانه»، روزنامه اعتماد، ش. ش ۱۳۷۱ بازیابی‌شده در بهمن ماه ۱۳۸۷.
مصاحبه
کبیری، مهدی (26/5/ 1388)، بازرگان و کارشناس فرش در بازار قزوین، قزوین.
معتمدی، علی‌اصغر (17/4/1388)، متولد 1308ش؛ فرزند حاج‌محمد‌مهدی معتمدی، قزوین.
معتمدی، محمدتقی (2/5/1401)، متولد 1335ش؛ فرزند اکبر معتمدی و نوه حاج‌محمد‌مهدی معتمدی قزوینی (پایه‌گذار شرکت اعتماد)، قزوین.
معتمدی، محمدتقی (6/4/1388)، فرزند اکبر معتمدی و نوه حاج‌محمد‌مهدی معتمدی قزوینی (پایه‌گذار شرکت اعتماد)، قزوین.
Allen, Lindsay (2023), “Inside the crazy world of million-pound super-carpets”. The Times, available online at https://www.thetimes.co.uk/article/sanguszko-carpets-iran-persia-turkey-times-luxury-z8nxhzckv. Accessed 2023/4/16. Erdmann, Kurt (1977), The History of the Early Turkish Carpet, London: Oguz Press. Floor, Willem (1990), “CARPETS xii. Pahlavi Period”. Encyclopædia Iranica, available online at http://www.iranicaonline.org/articles/carpets-xii. Accessed 2023/3/21. Florencio del Niño Jesús (1929), A Persia (1604-9). Peripecias de una embajada pontificia que fué a Persia a principios del siglo XVII, Spain?: in Biblioteca Carmelitana-Teresiana de Misiones II, Pamplona. Michie, Allan A (1942), “War in Iran: British Join Soviet Allies”. Life, available online at https://books.google.nl/books?id=PE4EAAAAMBAJ&pg=PA10&source=gbs_toc_r&cad=2#v=onepage&q&f=false. Accessed 2023/4/6. Savory, Roger (1990), “CARPETS i. Introductory survey”. Encyclopædia Iranica, available online at http://www.iranicaonline.org/articles/carpets-i. Accessed 2023/3/23. Walker, Daniel (1990) “CARPETS ix. Safavid Period”. Encyclopædia Iranica, available online at http://www.iranicaonline.org/articles/carpets-ix. Accessed 2023/3/23. URL 1: https://viewer.cbl.ie/viewer/image/Per_256_3/2/LOG_0000/. Accessed 2023/4/12. URL 2: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/445996. Accessed 2023/4/9. URL 3: https://instagram.com/wovencolors?igshid=YmMyMTA2M2Y=. Accessed 2023/3/17. URL 4: https://twitter.com/Seyedhesyasini/status/1548389485611610113/photo/2. Accessed 2023/3/30. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 592 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 390 |
||