پیشنهادی برای طبقه‌بندی قالب‌های شعری ادب فارسی بر پایۀ نگرش پیشینیان | ||
| کهن‌نامه ادب پارسی | ||
| مقاله 2، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 35، بهمن 1401، صفحه 21-49 اصل مقاله (340.32 K) | ||
| نوع مقاله: علمی-پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30465/cpl.2023.7418 | ||
| نویسنده | ||
| نجم الدّین جبّاری | ||
| استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ زبان و ادبیات، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران | ||
| چکیده | ||
| قالب‌های شعری در ادبیات کلاسیک فارسی را می‌توان در سه رده طبقه‌بندی کرد: 1. قالب‌های رسمی که برخوردار از واژگان بشکوه و آرایه‌های مَدرَسی و اوزان عروضی است و اغلب برای درباریان سروده شده است؛ 2. قالب‌های نیمه‌رسمی که هرچند شاعران بزرگ در آنها طبع‌آزمایی کرده و شاهکارهایی را آفریده‌اند، امّا اقبال دربار به آنها در مقایسه با قالب‌های رسمی کمتر بوده است؛ 3. قالب‌های غیررسمی که واژگانی ساده و آرایه‌هایی زودفهم و اوزانی هجایی دارند و برای توده‌های مردم گفته شده و معمولاً سرایندگانشان ناشناخته مانده‌اند. قالب‌های رسمی اغلب با اقبال و پاداش دربار روبه‌رو می‌شد؛ این اقبال گاهی به قالب‌های نیمه‌رسمی هم می‌رسید، امّا بهرۀ قالب‌های غیررسمی، به دلیل مقبول نبودن در دربار، ماندن در ادبیات عامّه و راه نیافتن به ادبیات نوشتاری و رسمی بوده است. با غور در متون گذشتگان می‌توان دریافت که نگرش پیشینیان، این طبقه‌بندی را همچون قانونی نانوشته پذیرفته و بدان پایبند مانده بود. جستار حاضر به شیوۀ تحلیلی-توصیفی، این پیشنهاد را مطرح می‌کند که اشعار کلاسیک ادبیات فارسی را می‌توان بر پایۀ نگرش جاافتادۀ پیشینیان که آن هم با توجّه به اقبال دربار شکل گرفته بود، در طبقات سه‌گانۀ رسمی، نیمه‌رسمی و غیررسمی طبقه‌بندی کرد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| قالب‌های شعری؛ طبقه‌بندی؛ ادبیات کلاسیک؛ نگرش پیشینیان؛ دربار | ||
| مراجع | ||
|
احمدی، بابک (1378). ساختار و تأویل متن، چاپ چهارم، تهران: مرکز.
براهنی، رضا (1363). تاریخ مذکّر، چاپ اوّل، تهران: نشر اوّل.
بهار، محمّدتقی (1316). «شعر در ایران4» مهر، سال پنجم، ش.4، صص. 323-328.
بیهقی، ابوالفضل (1384). تاریخ بیهقی، تصحیح علی‌اکبر فیّاض، چاپ اوّل، تهران: علم.
تاریخ سیستان (1381). تصحیح محمّدتقی بهار، چاپ اوّل، تهران: معین.
تربیت، محمّدعلی (1316). «مثنوی و مثنوی‌گویان ایرانی1» مجلۀ مهر، سال 5، ش.3، صص. 225-231.
تودوروف، تزوتان (1377). منطق گفتگویی میخائیل باختین، ترجمۀ داریوش کریمی، چاپ اوّل، تهران: مرکز.
جاجرمی، محمّد (1337). مونس الأحرار فی دقائق الأشعار، به اهتمام میرصالح طبیبی، چاپ اوّل، تهران: اتّحاد.
جبّاری، نجم‌الدّین (1389). «تأمّلی بر کارنامۀ شعری قطران تبریزی» تاریخ ادبیات، ش. 3/60، صص. 21-33.
حصوری، علی (1387). «فردوسی و تاریخ شاهنامه» پاژ، ش.4، صص. 101-116.
حقگو، آزاده (1390). «بررسی لالایی‌ها در سه قوم آذری، کرد و گیلک» فرهنگ مردم ایران، ش.24، صص. 71-89.
خاتمی، احمد؛ منا علی‌مددی و عیسی امن‌خانی (1389). «از ساختار معنادار تا ساختار رباعی» پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش.16، صص. 1-19.
دانش‌پژوه، منوچهر (1379). «باباطاهر، عرفانی کنندۀ دوبیتی‌های عاشقانۀ محلّی» پژوهش علوم انسانی، ش.1-2، صص. 229-238.
دبرویین، جی.تی. (1379). «مثنوی‌های سنایی» ترجمۀ محمود عبادیان، زیباشناخت، ش. 2و3، صص. 219-226.
دستغیب، عبدالعلی (1386). «دوبیتی‌ها و ترانه‌های ملّی» کیهان فرهنگی، ش.251، صص. 34-39.
دولتشاه سمرقندی (1382). تذکره الشّعراء، تصحیح ادوارد براون، چاپ اوّل، تهران: اساطیر.
ذوالفقاری، حسن (1394). «کاربرد و ویژگی‌های دوبیتی در بومی‌سرودهای ایرانی» ادب پژوهی، ش.32، صص. 63-100.
رادویانی، محمّد (1386). ترجمان البلاغه، به اهتمام محمّدجواد شریعت، چاپ اوّل، تهران: دژنپشت.
رستگار، منصور (1353). «بحثی کلّی دربارۀ قالب‌های شعر فارسی» وحید، ش.129، صص. 455-466.
رستگارفسایی، منصور (1380). انواع شعر فارسی، چاپ دوم، شیراز: نوید شیراز.
ریاحی، محمّدامین (1380). فردوسی، چاپ سوم، تهران: طرح نو.
ریپکا، یان (1385). تاریخ ادبیات ایران از دوران باستان تا قاجاریه، ترجمۀ عیسی شهابی، چاپ سوم، تهران: علمی‌وفرهنگی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1379). جستجو در تصوّف ایران، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر.
شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا (1370). صور خیال در شعر فارسی، چاپ چهارم، تهران: آگه.
شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا (1391). موسیقی شعر، چاپ سیزدهم، تهران: آگه.
شمس‌قیس رازی (1314). المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمّد قزوینی و مدرّس رضوی، تهران: مجلس.
شمیسا، سیروس (1369). سیر غزل در شعر فارسی، چاپ دوم، تهران: فردوس.
شمیسا، سیروس (1387). سیر رباعی، چاپ سوم، تهران: علم.
صفا، ذبیح الله (1370). تاریخ ادبیات در ایران، چاپ یازدهم، تهران: فردوس.
طباطبایی، محمّدمحیط (1370). خیّامی یا خیّام، چاپ اوّل، تهران: ققنوس.
طبیب‌زاده، امید و مائده میرطلایی (1394). «ویژگی‌های وزنی در ترانه‌ها و تصنیف‌های فارسی» نامۀ فرهنگستان، ش. 55، صص. 52-70.
عنصرالمعالی، کیکاووس (1380). قابوس‌نامه، تصحیح غلامحسین یوسفی، چاپ دوازدهم، تهران: علمی‌وفرهنگی.
عوفی، محمّد (1906). لباب الألباب، تصحیح ادوارد براون، چاپ اوّل: لیدن.
فرّخی سیستانی (1380). دیوان، تصحیح محمّد دبیرسیاقی، چاپ ششم، تهران: زوّار.
فردوسی، ابوالقاسم (1386). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی‌مطلق، چاپ اوّل، تهران: دائره المعارف بزرگ اسلامی.
قزوینی، محمّدعبدالوهّاب (1332). بیست مقاله، چاپ دوم، تهران: ابن‌سینا.
قویم‌الدّوله (1345). «انواع نظم» ارمغان، دوره 35، ش.5و6، صص. 279-288.
کراچی، روح‌انگیز(مصحّح) (1390). هشت رساله در بیان احوال زنان، چاپ اوّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مالمیر، تیمور (1388). «دیباچه در شاهنامه و رسالت فردوسی»، مطالعات ایرانی، ش.16، صص. 233-247.
محجوب، محمّدجعفر (1372). سبک خراسانی در شعر فارسی، چاپ اوّل، تهران: فردوس.
محجوب، محمّدجعفر (1342الف). «مثنوی‌سرایی در زبان فارسی تا پایان قرن پنجم1» نشریۀ دانشکده ادبیات تبریز، ش.66، صص. 182-213.
محجوب، محمّدجعفر (1342ب). «مثنوی‌سرایی در زبان فارسی تا پایان قرن پنجم2» نشریۀ دانشکده ادبیات تبریز، ش.67، صص. 261-285.
محمّدحسنی، زهرا (1397). «لالایی: ستایش همسر یا مردستیزی؟» فرهنگ مردم ایران، ش.53و54، صص. 15-38.
مقصودی، نورالدّین (1355). «مستزاد» مجلۀ دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی، ش.46، صص. 283-305.
موحّد، ضیاء (1373). «قطعه در شعر فارسی» نشر دانش، ش.82، صص. 16-19.
موحّد، ضیاء (1390). «موسیقی غزل سعدی»، سعدی‌شناسی، دفتر 14، صص. 9-17.
مولوی، جلال‌الدّین (1373). مثنوی، تصحیح ر.نیکلسون، تهران، چاپ دوم: امیرکبیر.
مؤتمن، زین‌العابدین (1339). تحوّل شعر فارسی، تهران: حافظ و مصطفوی.
ناتل‌خانلری، پرویز (1373). وزن شعر فارسی، چاپ ششم، تهران: توس.
ناصرخسرو (1365). دیوان، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: دانشگاه تهران.
نظامی‌عروضی، احمد (1341). چهار مقاله، تصحیح محمّد قزوینی و شرح محمّد معین، چاپ ششم، تهران: ابن‌سینا.
واعظ‌کاشفی، حسین (1369). بدایع الأفکار فی صنایع الأشعار، ویراستۀ میرجلال‌الدّین کزّازی، چاپ اوّل، تهران: مرکز.
وحیدیان‌کامیار، تقی (1357). بررسی وزن شعر عامیانه، چاپ اوّل، تهران: آگاه.
وحیدیان‌کامیار، تقی (1385). «آیا در شعر فارسی قالب مفرد هست؟» ادبیات فارسی دانشگاه آزاد مشهد، ش.10، صص. 44-54.
وطواط، رشیدالدّین (1362). حدایق السّحر فی دقایق الشّعر، تصحیح عبّاس اقبال، تهران: طهوری.
وکیلی، احمد (1384). «رباعی و بن‌مایه‌ی ساختاری آن» گوهران، ش.7و8، صص. 360-368.
هدایت، صادق (1379). نوشته‌های پراکنده، چاپ اوّل، تهران: ثالث.
همایی، جلال‌الدّین (1338). «رودکی و اختراع رباعی» مجلّۀ دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران، ش.23و24، صص. 40-48.
همایی، جلال‌الدّین (1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ اوّل، تهران: اهورا. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 977 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 263 |
||