معمای خیام (دلایلی تازه برای اثبات یکی بودن خیام فیلسوف و دانشمند با شاعر رباعیات) | ||
کهننامه ادب پارسی | ||
مقاله 9، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 35، بهمن 1401، صفحه 213-238 اصل مقاله (322.27 K) | ||
نوع مقاله: علمی-پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30465/cpl.2022.7335 | ||
نویسنده | ||
منا علی مددی* | ||
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گنبد کاووس.گنبد کاووس، ایران. | ||
چکیده | ||
یکی از اصلیترین ابهامها در کارنامۀ خیامپژوهی، انتساب یا عدم انتساب رباعیات به این فیلسوف نیشابوریست. از نظر مخالفانِ انتساب رباعیات به خیام، یکی دانستن سرایندۀ آنها با خیام فیلسوفِ متدیّن، اجتماع نقیضین و محال است. نتیجۀ چنین باوری ادعای وجود دو خیام و ایجاد تقابل (فیلسوفی عقلانی و شاعری عشرتطلب) میان آنهاست؛ در یک طرف فیلسوفی فرزانه قرار دارد که تمام عمر در مفاهیم فلسفی مستغرق است و در طرف دیگر شاعری که جز عیاشی سودایی ندارد.اما این تقابل در برخورد با آثار خیام و گزارشهای به جای مانده دربارۀ خیام تاب مقاومت ندارد، زیرا نه تنها در آثار خیام و گزارش همروزگارانش نکتههایی چون بودن در میان مجلسِ عشرت و اشاره به بیغرض بودن آفرینش دیده میشود که تصویر ایدهآل فیلسوفِ متدینِ خردگرا را آلوده میسازد، بلکه در محتوا و ساختار رباعیات نیز عقلانیتی حضور دارد که انتساب آنها را به یک شاعر عشرتطلب ناممکن میسازد. وجود این تناقضها در دو سوی تقابل مذکور تقابل ساختهشده را از درون فرو میریزد و با نفی شاعران مجعول، احتمال انتساب رباعیات به خیام را افزایش میدهد. | ||
کلیدواژهها | ||
رباعیات؛ خیام؛ عقلانیت؛ ساختار؛ محتوا | ||
مراجع | ||
فهرست منابع:
ـ ابراهیمی دینانی، غلامحسین، 1383، «حکیم عمر خیام و مسأله واحد و کثیر» چاپشده در می و مینا: سیری در زندگی و آثار حکیم عمر خیام نیشابوری، به کوشش علی دهباشی، تهران: هنرسرای گویا.
ـ ــــــــــــــ ، 1389، قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، جلد اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ اخوانثالث، مهدی، 1376، بدعتها و بدایع نیما یوشیج، تهران: زمستان.
ـ امنخانی، عیسی، 1385، «جایگاه قالبهای کلاسیک در اندیشۀ نوگرای نیما» چاپشده در فصلنامۀ پژوهشهای ادبی، شمارۀ 11، بهار 1385.
ـ امین رضوی، مهدی، 1387، صهبای خرد: شرح احوال و آثار حکیم عمر خیام نیشابوری، ترجمۀ مجدالدین کیوانی، تهران: سخن.
ـ بیهقی، ابوالحسن زید، 1350 ه.ق. تاریخ الحکما/ دره الاخبار و لمعه الانوار یعنی ترجمۀ تتمۀ صوانالحکمه، تصحیح محمد شفیع، لاهور: بینا.
ـ پورنامداریان، تقی، 1383، «خیام از نگاهی دیگر» چاپشده در مجلۀ مطالعات و تحقیقات ادبی، سال 1، شمار 1 و 2.
ـ جعفری، محمدتقی، 1375، تحلیل شخصیت خیام، تهران: کیهان.
ـ خاتمی، احمد و همکاران، 1389، از ساختار معنادار تا ساختار رباعی/ نگاهی جامعهشناختی به ارتباط میان جهانبینی عصر رودکی با ساختار رباعی، چاپشده در فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 16.
ـ خیام، عمر بن ابراهیم، 1390، رباعیات خیام، به تصحیح محمد علی فروغی و قاسم غنی، تهران: اساطیر.
ـ ـــــــــــــ ، 1367، رباعیات خیام: طربخانه، گردآورنده یار احمد بن حسین رشیدی تبریزی، تصحیح جلالالدین همایی، تهران: هما.
ـ ـــــــــــــ ، 1377، دانشنامه خیامی/ مجموعه رسائل علمی، فلسفی و ادبی، به اهتمام رضازادهملک، تهران: علم و هنر/ صدای معاصر.
ـ خیام، مسعود (1379)، خیام و ترانهها، تهران: فکر روز.
ـ دشتی، علی، 1377، دمی با خیام، زیر نظر مهدی ماحوزی، تهران: اساطیر.
ـ دولتشاه سمرقندی (1382)، تذکرهالشعرا، تصحیح ادوارد براون، تهران: اساطیر.
ـ ذکاوتی قراگزلو، علیرضا (1379)، عمر خیام، تهران: طرح نو.
ـ رازی، نجمالدین، 1386، مرصادالعباد الی المعاد، تصحیح محمد امین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
ـ رشیدی تبریزی، یار احمد بن حسین (1367)، رباعیات خیام: طربخانه، به تصحیح جلالالدین همایی، تهران: هما.
ـ رضازادۀ ملک، رحیم (1377)، عمر خیام، تهران: قافله سالار دانش.
ـ شفیعیکدکنی، محمدرضا، 1385، «اخوان، ارادۀ معطوف به آزادی» چاپشده در باغ بیبرگی: یادنامۀ مهدی اخوان ثالث، به اهتمام مرتضی کاخی، تهران: زمستان.
ـ ـــــــــــــــــ ، 1391، رستاخیز کلمات/ درسگفتارهایی دربارۀ نظریۀ ادبی صورتگرایان روس، تهران: سخن.
ـ شمس تبریزی، 1377، مقالات، با تصحیح و تعلیقات محمد موحد، تهران: خوارزمی.
ـ شمیسا، سیروس (1374)، سیر رباعی در شعر فارسی، تهران: فردوس.
ـ صدیقی نخجوانی، رضا (1320)، خیامپنداری و پاسخ به افکار قلندرانۀ او، تبریز، بینا.
ـ عوفی، محمد (1361)، لبابالالباب، ج2، از روی چاپ پروفسور براون، با مقدمه و تعلیقات علامه محمد قزوینی، تهران: فخر رازی.
ـ فرّوخ، عمر، 1381، عقاید فلسفی ابوالعلا، ترجمۀ حسین خدیوجم، تهران: علمی و فرهنگی.
ـ فروزانفر، بدیعالزمان (1351)، «قدیمترین اطلاع از زندگی خیام»، چاپشده مجموعه مقالات و اشعار فروزانفر، به کوشش عنایتالله مجیدی، تهران: دهخدا.
ـ قنبری، محمدرضا (1389)، خیامنامه: روزگار، فلسفه و شعر خیام، تهران: زوار.
ـ مارکوس اورلیوس، 1398، تأملات، ترجمۀ عرفان ثابتی، تهران: ققنوس.
ـ محیططباطبایی، محمد (1370)، خیامی یا خیام، تهران: ققنوس.
ـ میرافضلی، علی، 1382، رباعیات خیام در منابع کهن، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
ـ نظامی عروضی، احمد (1385)، چهار مقاله، تصحیح محمد قزوینی، تهران: زوار.
ـ هشترودی، محسن (بیتا) «خیام یا شاعر ریاضیدان»، چاپشده در 19 مقاله دربارۀ عمر خیام نیشابوری، گردآورنده حسن نظریان، ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان با همکاری مرکز نیشابورشناسی، بیجا.
ـ یوسفی، غلامحسین (1373)، چشمۀ روشن، تهران: علمی. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 583 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 265 |