تأملی در چند اصطلاحِ «قمار» با تأکید بر دیوان خاقانیشروانی | ||
| کهن‌نامه ادب پارسی | ||
| مقاله 12، دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 34، مرداد 1401، صفحه 351-379 اصل مقاله (395.02 K) | ||
| نوع مقاله: علمی-پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30465/cpl.2022.7096 | ||
| نویسندگان | ||
| سید منصور سادات ابراهیمی* ؛ امیر سلطان محمدی | ||
| دکترای تخصصی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران | ||
| چکیده | ||
| خاقانیشروانی از جمله شاعرانی است که در مقایسه با سایر سخنوران، بیشترین استفاده را از ظرفیتهای زبان بردهاست. یکی از شگردهای شعری وی در تصویرسازی و مضمونپردازیهای شاعرانه، بهرهگیری از عناصر قمار و اصطلاحات مرتبط با دو بازی «نرد» و «شطرنج» است؛ بهگونهای که میتوان وی را چه از نظر کمّی و چه از نظر کیفی، برجستهترین سخنگوی پارسی در این زمینه قلمدادکرد. با وجود کوششهای بسیار از سوی شارحان و خاقانیپژوهان، بیشترِ این مصطلحات به درستی و با دقت درک و تبیین نشدهاست. در این پژوهش، با بهرهگیری از شواهد درونمتنی و برونمتنی، برخی از این عبارات و واژگان، نظیرِ «کعبتین وامالیدن»، «دو شش را دو یک شمردن» و «عری»، بررسی و تحلیل شده؛ و در ضمنِ دستیابی به نکاتی نویافته در خصوص لوازم، قواعد و کیفیت نرد و شطرنج باختن قدما؛ شرح دقیق و صحیحی از ابیات مورد نظر به دست دادهشدهاست. در توضیح یک مورد نیز (مقامریصفت) شیوهای از رسمالخط کهن در استنساخ دستنویسهای دیوان خاقانی، همراه با ارائة شواهد متعدد، شناسایی و معرفی شدهاست. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| خاقانی؛ شعر؛ نرد؛ شطرنج؛ قمار | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم(1375). چاپ بهاءالدین خرمشاهی، تهران، جامی- نیلوفر
آملی، شمسالدین(1381)، نفائسالفنون فی عرایسالعیون، چاپ ابوالحسن شعرانی، تهران، اسلامیّه.
ابناثیر، مبارکبنمحمد(1367)، النهایه فی غریبالحدیثو الأثر، چاپ طاهر احمدالزاوی؛ محمود محمدالطناحی، قم، اسماعیلیان.
ابنمنظور، محمدبنمکرم(1414)، لسانالعرب، بیروت: دار صادر.
اخسیکتی، اثیرالدین(1389)، دیوان، چاپ رکنالدین همایونفرخ، تهران: اساطیر.
استعلامی، محمد(1387)، شرح قصاید خاقانی، تهران: زوار.
اسماعیلبنعباد، صاحب(1414)، المحیط فی اللغه، چاپ محمدحسن آلیاسین، بیروت: عالمالکتب.
انوری، محمدبن محمد(1389)، دیوان، چاپ سعید نفیسی، تهران: نگاه.
برزگرخالقی، محمدرضا(1390)، شرح دیوان خاقانی، جلد اول، تهران: زوار.
------(1397)، شرح دیوان خاقانی، جلد دوم، تهران: زوار.
تاریخ سیستان(1392)، چاپ محمدتقی بهار، تهران: معین.
ترکی، محمدرضا(1394) نقد صیرفیان، تهران: سخن.
------(1398)، سرّ سخنان نغز خاقانی، تهران: سمت.
تفضلی، ابوالقاسم(1394)، تختهنرد، تقدیر یا تدبیر؟، تهران: عطائی.
جمالالدیناصفهانی(1379)، دیوان، چاپ وحید دستگردی، تهران: نگاه.
جوینی، عطاملک(1386)، تاریخ جهانگشای جوینی، چاپ شاهرخ موسویان،تهران، دستان.
حافظ، شمسالدینمحمد(1362)، دیوان، چاپ پرویز ناتلخانلری، تهران: خوارزمی.
خاقانی، افضلالدین(1357)، تحفهالعراقین.چاپ یحیی قریب.تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
------(1384)، منشآت، چاپ محمد روشن، تهران: دانشگاه تهران.
------(1385)، دیوان. چاپ ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
------(1387)، تحفهالعراقین، چاپ علی صفریآققلعه، تهران: میراث مکتوب.
------(1389)، دیوان، چاپ علی عبدالرسولی، تهران: سنایی.
خواجویکرمانی(1369)، دیوان، چاپ احمد سهیلیخوانساری، تهران: پاژنگ.
دهخدا، علی‌اکبر(1336)، لغت‌نامه. تهران: مجلس شورا.
------(1395)، امثال و حکم، تهران: یاقوت کویر.
راغباصفهانی(1374)، مفردات الفاظ قرآن، چاپ سیدغلامرضا خسرویحسینی، تهران: مرتضوی.
------(1999)، محاضَراتالادباء و محاوَراتالشعراء و البلغاء، چاپ عمرالطبّاع، بیروت: دار الارقمبن ابیالارقم.
راوندی،محمدبنعلی(1364)، راحهالصّدور و آیهالسّرور، چاپ محمداقبال، تهران: امیرکبیر.
زنجانی، برات(1394)، خاقانی شروانی نکتهها از گفتهها، تهران: امیرکبیر.
سجادی، ضیاءالدین(1384)، برگزیدة اشعار خاقانی شروانی، تهران: علمی و فرهنگی.
------(1389)، فرهنگ لغات و تعبیرات دیوان خاقانی، تهران: زوّار.
سلطانمحمدی، امیر؛ ساداتابراهیمی، سیدمنصور(1395)، «شرح و تحلیل بیتی دشوار از خاقانی-بهپنج انامل به فتح باب سخن»، کهننامة ادب پارسی، سال7، ش1، صص73-87.
سلمانساوجی(1389)، کلیات، چاپ عباسعلی وفایی، تهران: سخن.
سنایی‌غزنوی(1397)، حدیقهالحقیقهوشریعهالطریقه،چاپ محمدجعفر یاحقی؛ سیدمهدی زرقانی، تهران: سخن.
شکوری، محمدجان و همکاران(1385)، فرهنگ فارسی تاجیکی، چاپ محسن شجاعی، تهران: فرهنگ معاصر.
طایفی، شیرزاد؛ رمضانی، مهدی(1400)، «بازخوانی انتقادی شروح آثار خاقانی و نظامی با تکیه بر برخی از اصطلاحات بازیهای نرد و شطرنج»، متنشناسی ادب فارسی، سال58، ش2، پیاپی50، صص32-50.
ظهیرفاریابی(1381)، دیوان، چاپ امیرحسن یزدگردی، تهران: قطره.
ظهیریسمرقندی(1948)، سندبادنامه، چاپ احمد آتش، استانبول: وزارت فرهنگ.
قرهبگلو، سعید(1395)، ساقی به یاد دار، تهران: آیدین.
قرهبگلو، سعید؛ رمضانی، مهدی(1398)، «پیرامون چند بیت از خاقانی»، جشننامة دکتر سیروس شمیسا، چاپ یاسر دالوند، تهران: کتاب سده، 685-690.
قزوینی، محمدصالح(1396)، نوادر، چاپ احمد مجاهد، تهران: دانشگاه تهران.
کزازی، میرجلال‌الدین(1392)، گزارش دشواریهای دیوان خاقانی، تهران: مرکز.
کلباسی، ایران(1370)، فارسی اصفهانی، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
گلچینمعانی، احمد(1355)، «بازیهای برد و باختی در قرن سیزدهم»، هنر و مردم، دوره 14، ش 164، صص28-45.
لامعیگرگانی(1394)، دیوان، چاپ سیدمحمد دبیرسیاقی، تهران: تیسا.
ماحوزی، مهدی(1392)، آتش اندر چنگ، تهران: زوار.
ماهیار، عباس(1394)، برگزیدهای از دیوان خاقانی، تهران: سمت.
مختاری، عثمان(1391)، دیوان، چاپ جلالالدین همایی، تهران: علمی و فرهنگی.
معدن‌کن، معصومه(1395)، بزم دیرینه‌عروس، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
معین، محمد(1369)، حواشی دکترمحمد معین بر اشعار خاقانیشروانی، چاپ سیدضیاءالدین سجادی، تهران: پاژنگ.
----- (1394)، اضافه، چاپ مهدخت معین، تهران: صدای معاصر.
منشی، نصرالله(1345)، کلیله و دمنه، چاپ مجتبی مینوی، تهران: دانشگاه تهران.
مولوی، جلالالدینمحمد(1386)، مثنوی معنوی، چاپ محمدعلی موحد، تهران: هرمس.
مهدویفر، سعید(1395)، فرهنگنامة صور خیال در دیوان خاقانی، تهران: زوار.
میرزندهدل، احمد(1394)، تجلّی شطرنج در ادب پارسی، تهران: فرزین.
نجمرازی(1381) مرموزات اسدی در مزمورات داودی، چاپ محمدرضا شفیعیکدکنی: تهران، سخن.
وراوینی، سعدالدین(1393)، مرزباننامه، چاپ محمدبنعبدالوهاب قزوینی، تهران: پیامبر. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,388 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 359 |
||