حکمت خسروانی در شاهنامه | ||
کهننامه ادب پارسی | ||
مقاله 9، دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 34، مرداد 1401، صفحه 247-281 اصل مقاله (309.8 K) | ||
نوع مقاله: علمی-پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30465/cpl.2021.6755 | ||
نویسندگان | ||
کاظم دزفولیان* 1؛ آمنه عرفانی فرد2 | ||
1استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات فارسی و زبانهای خارجی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران. | ||
2دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی ، دانشکده ادبیات فارسی و زبانهای خارجی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران | ||
چکیده | ||
شاهنامه جلوهگاه فرهنگ و اندیشههای ایرانیان باستان است که در قالب عناصر متعددی از جمله اساطیر، حماسهها و داستانهای شاهان و پهلوانان بازتاب یافته است. این اندیشهها روایتگر برداشتهای جهان شناختی، ساختارهای اجتماعی، آیینها و نمونههای اخلاقی و رفتاری ایرانیان باستان است که با نام حکمت خسروانی شناخته میشود. مبنای حکمت خسروانی نور است و مظاهر این امر در شاهنامه با مؤلفههای پربسامد اهورایی چون خرد، آتش، فرّ، امشاسپندان و ایزدان و نیروهای تاریکی همچون اهریمن و دیوان که در تضاد با نور و روشنی اهورایی هستند، همراه با جنبههای تغزلی، عاشقانه و غنایی خود، بیانگر فلسفهی زندگی در حکمت ایران باستان است. در این پژوهش با بهرهگیری از روش تحلیل محتوا مؤلفههای حکمت خسروانی را در شاهنامه بررسی کرده و نشان دادهایم بازتاب درخشان این مضامین هم پیوند با بنیانهای ریشهدار خود در شاهنامه، زمینهای برای بنیان اندیشههای تعالیگرایانه، ایجاد فضای باز فکری و جریان آن در بطن اجتماع و آثار و نیز بستری برای گفتگوی متنها در طول تاریخ فراهم آورده است. از این رو با شناخت این جریان، میتوان به خوانشی نظاممند از آثار ادبی، تاریخی و دینی ایرانیان دست یافت. | ||
کلیدواژهها | ||
حکمت خسروانی؛ ایران باستان؛ جهانشناسی؛ اهورا مزدا؛ نور؛ خرد؛ شاهنامه فردوسی | ||
مراجع | ||
آبادی باویل، محمد (۱۳۵۰). آیینها در شاهنامه فردوسی، تبریز: کمیته استادان دانشگاه تبریز. آموزگار، ژاله (1393). تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت. ابراهیمی دینانی، غلامحسین (137۹). شعاع اندیشه و شهود در فلسفۀ سهروردی، تهران: حکمت. ابوالقاسمی، محسن (1383). دین و کیشهای ایرانی در دوران باستان به روایت شهرستانی، تهران: هیرمند. اسماعیلپور، ابوالقاسم (1396). اسطوره آفرینش در کیش مانی، تهران: چشمه. (1387). اسطوره بیان نمادین، تهران: سروش. اعتماد مقدم، علیقلی (۱۳۵۰). فرّ در شاهنامه، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر. الفاخوری، حنا و الجر، خلیل (۱۳۷۳). تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: علمی فرهنگی. اکبری مفاخر، آرش (۱۳۸۸). «مینوشناسی اهریمن در اوستا و متون پهلوی»، جستارهای ادبی (مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد) دوره ۴۲، شماره ۴ مسلسل ۱۶۷، صص ۱۲۷-۱۴۹. امام، محمد کاظم (1353). فلسفه در ایران باستان و مبانی حکمت اشراق و افکار و آثار و تاریخچهی زندگانی سهروردی، تهران: بنیاد نیکوکاری نوریانی. اوشیدری، جهانگیر (1386). دانشنامه مزدیسنا، تهران: نشر مرکز. بنونیست، امیل (1354). دین ایرانی بر پایه متنهای مهم یونانی، ترجمه بهمن سرکاراتی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. بهار، مهرداد (1386). جستاری چند در فرهنگ ایران، به کوشش ابوالقاسم اسماعیلپور، تهران: اسطوره. (1388). ادیان آسیایی، تهران: چشمه. و اسماعیلپور، ابوالقاسم (1394). ادبیات مانوی، تهران: کارگاه نشر کارنامه. رضوانیان، قدسیه و زارعی، محمد (۱۳۹۴). «بررسی تطبیقی ایزدان داوری در اوستا و شاهنامه»، ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، سال یازدهم، زمستان، شماره ۴۱، صص۱۹۵-۲۲۳. رضی، هاشم ( 1379). حکمت خسروانی؛ حکمت اشراق و عرفان از زردشت تا سهروردی، تهران: بهجت. سعیدی، حسن (۱۳۸۰). عرفان در حکمت اشراق، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. سهروردی، شهابالدین یحیی (1377). حکمت اشراق، به کوشش سید جعفر سجادی، تهران: دانشگاه تهران. صفا، ذبیح الله (1369). حماسه سرایی در ایران، تهران: انتشارات امیر کبیر. فرای، ریچارد نلسون (1367). «میتره (مهر) در باستانشناسی ایران»، ترجمه ابوالقاسم اسماعیلپور، مجلهی باستانشناسی و تاریخ، سال دوم، شماره 2. فردوسی، ابوالقاسم حسن منصور. (1960). شاهنامه، به اهتمام ی. آ. برتلس، جلد1، سری بزرگ2، مسکو: اداره انتشارات ادبیات خاور. ________________ (1962). شاهنامه، به اهتمام آ. برتلس، ل. گوزلیان، م. عثمانوف، او. اسمیرنوا، ع. طاهر جاذف، جلد2، سری بزرگ2، مسکو:اداره انتشارات ادبیات خاور. ________________ (1965). شاهنامه، به اهتمام او.اسمیرنوا،، تحت نظر ع. نوشین، جلد3، سری بزرگ2، مسکو:اداره انتشارات «دانش» شعبه ادبیات خاور. ________________ (1965). شاهنامه، به اهتمام ر. علییف، آ. برتلس، م. عثمانوف، تحت نظر ع. نوشین، جلد4، سری بزرگ2، مسکو:اداره انتشارات «دانش» شعبه ادبیات خاور. ________________ (1967). شاهنامه، به اهتمام رستم علییف، تحت نظر ع. نوشین، جلد5، سری بزرگ2، مسکو:اداره انتشارات «دانش» شعبه ادبیات خاور. ________________ (1967). شاهنامه، به اهتمام م. ن. عثمانوف، تحت نظر ع. نوشین، جلد6، سری بزرگ2، مسکو:اداره انتشارات «دانش» شعبه ادبیات خاور. ________________ (1968). شاهنامه، به اهتمام م. ن. عثمانوف، تحت نظر ع. نوشین، جلد7، سری بزرگ2، مسکو:اداره انتشارات «دانش» شعبه ادبیات خاور. ________________ (1970). شاهنامه، به اهتمام رستم علییف، تحت نظر ع. آذر، جلد8، سری بزرگ2، مسکو: اداره انتشارات «دانش» شعبه ادبیات خاور. فروغی، محمدعلی (1393). سیر حکمت در اروپا، تهران: زوار. عفیفی، رحیم (1383). اساطیر و فرهنگ ایران، تهران: انتشارات توس. کربن، هانری (1382). روابط حکمت اشراق و فلسفۀ ایران باستان، ترجمۀ احمد فردید و عبدالحمید گلشن، تهران: اساطیر. کریستن سنن، آرتور ( 1386). نمونههای نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانهای ایرانیان، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه. کزازی، میر جلال الدین (1390). رویا، حماسه، اسطوره، تهران: مرکز. لاجوردی، فاطمه (1396). «جایگاه امشاسپندان در جهانشناسی مزدایی و نقش آنها در سلوک فردی»، جاویدان خرد، دو فصلنامه علمی پژوهشی در حکمت، دوره ۱۴، شماره 31، صص ۱۵۷-۱۸۲. مسکوب، شاهرخ (1374). تن پهلوان و روان خردمند، تهران: طرح نو. معین، محمد (۱۳۲۶). مزدیسنا و تاثیر آن در ادبیات فارسی، تهران: دانشگاه تهران. موسوی، سیدکاظم و خسروی، اشرف (۱۳95)، پیوند خرد و اسطوره در شاهنامه، تهران: علمی و فرهنگی. نصر، سید حسین (1382). جاودان خرد؛ (مجموعه مقالات دکتر سید حسین نصر) به اهتمام دکتر سید حسن حسینی، تهران: سروش. هالروید، استوارت (1395). ادبیات گنوسی، ترجمه ابوالقاسم اسماعیلپور، تهران: هیرمند. هینلز، جان (1382). شناخت اساطیر ایران، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: نشر چشمه. یاحقی، محمدجعفر ( 1386). فرهنگ اساطیر و داستانوارهها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر. یونگ، کارل گوستاو (1381). روانشناسی ضمیر ناخودآگاه، ترجمه احمد میری، تهران:علمی فرهنگی. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,256 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 425 |