خاندان بهبهانی و گفتمان تصوفستیزی در دوره قاجار | ||
کهننامه ادب پارسی | ||
مقاله 16، دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 34، مرداد 1401، صفحه 471-497 اصل مقاله (286.42 K) | ||
نوع مقاله: علمی-پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30465/cpl.2022.6726 | ||
نویسندگان | ||
سعید مهری1؛ محمد تقوی* 2 | ||
1دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد.مشهد، ایران | ||
2دانشیار گروه ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد. .مشهد، ایران | ||
چکیده | ||
با اوجگیری تصوف در اوایل دورۀ قاجار، کشمکش میان مجتهدان و صوفیان نیز شدت گرفت. صوفیان تلاش میکردند تا پایگاه اجتماعیِ سابق خود را بهدست آورند و از طرفی مجتهدان نیز نمیخواستند به این رقیبانِ سُنتی خود مجالی دهند. این امر سبب شد در دروۀ قاجار جریانی تازه از نزاع میان مجتهدانِ شیعه و صوفیان پدید آید. این نزاع دوسویه، در حد مجادلات قلمی و ردّیه نویسی متوقف بود، تا اینکه در اوایل دوره قاجار محمدعلی بهبهانی و فرزندانش سردمدار گفتمان تصوفستیزی شدند. ازاین دوره به بعد نزاع صوفی و فقیه دیگر نزاعِ عقیدتیِ مبتنی بر ردّیه نویسی نیست، بلکه تلاشی است برای حذف گفتمانِ رقیب. خاندان بهبهانی دراین گفتمان صوفیستیزانه، نقشی پررنگ داشت و فصلی نو پدید آورد. اهمیت بهبهانیها در این گفتمان صوفیستیزانه، هم از جهت کثرت آثار صوفیستیزانۀ افراد این خاندان است و هم عَمَلِ صوفیکُشیِ آنان؛ که این اقدام سبب شد چهارتن از صوفیان مشهور زمانه، مستقیماً و یا با دستور محمدعلی بهبهانی کشته شوند؛ اقدامی که پیش ازین در تاریخ بیسابقه یا کمنظیر بودهاست. این مقاله میکوشد منحصراً به به بررسی نقش محمدعلی بهبهانی و خاندانِ او در تقویت و گسترش گفتمان صوفیستیزانۀ اوایل دوره قاجار بپردازد. | ||
کلیدواژهها | ||
تصوف ستیزی؛ گفتمان؛ دوره قاجار؛ خاندان بهبهانی | ||
مراجع | ||
1-الگار، حامد(1396)دین و دولت در ایران، ترجمه ابوالقاسم سری، چاپ سوم، تهران: توس. 2-بهبهانی، محمدعلی(بیتا)خیراتیه، تحقیق و نشر موسسه العلامه المجدد الوحید البهبهانی، قم. 3---------------(1421)مقامع الفضل، تحقیق و نشر موسسه العلامه المجدد الوحید البهبهانی: قم. 4-بهبهانی2، محمدجعفر(1413)فضایح الصوفیه،تحقیق موسسه علامه مجدد وحید بهبهانی، قم: انتشارات انصاریان. 5-بهبهانی3،محمود(1413)تنبیهالغافلین و ایقاظ الراقدین، تحقیق موسسه علامه مجدد وحید بهبهانی، قم: انتشارات انصاریان. 6-خراسانی، محمدکاظم(1418)کفایه الاصول، تصحیح عده من الافاضل، الطبعه الثانیه، قم: موسسه نشر اسلامی. 7-خوانساری،محمدباقر(1355)روضاتالجنات فی احوالالعلماء والسادات، ترجمه محمدباقر ساعدی، تهران: انتشارات اسلامیه. 8-دوانی، علی(1362) وحید بهبهانی؛سرآمد محققین و دانشمندان شیعه در سده12هجری، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر. 9-زرینکوب، عبدالحسین(1380) دنباله جستجو در تصوف ایران، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر. 10-شوشتری، میرعبداللطیف(1363) تحفه العالم و ذیل التحفه، به اهتمام صمد موحد، تهران: طهوری. 11-شیرازی، محمدمعصوم(نائب الصدر)(بیتا) طرائق الحقایق،تصحیح محمدجعفر محجوب، تهران: انتشارات سنایی. 12-شیروانی، حاج زین العابدین(بیتا) بستان السیاحه، بیجا. 13----------------------(1339)ریاض السیاحه، تصحیح اصغر حامد ربانی، تهران: کتابفروشی سعدی. 14----------------------(بیتا)حدائق السیاحه، بامقدمه سلطان حسین تابنده، بیجا. 15-صفتگل، منصور(1389)ساختار نهاد و اندیشه دینی در ایران عصر صفوی، چاپ دوم، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا. 16-کدیور، جمیله(1378)تحلیل گفتمان سیاسی شیعه در ایران، تهران: طرح نو. 17-کرمانشاهی، آقااحمد(1370) مرآتالاحوال جهاننما، مقدمه، تصحیح و حواشی: علی دوانی، تهران: امیرکبیر. 18-کشاورزی، بهزاد(1379)تشیع و قدرت در ایران، پاریس: خاوران. 19-مازندرانی حائری، محمداسماعیل(1416) منتهیالمقال فی احوالالرجال، قم. 20-ماسینوین، لویی(1392)مصایب حلاج، ترجمه سیدضیاء الدین دهشیری، چاپ سوم، تهران: جامی. 21-مشایخی، عادل(1395) تبارشناسی خاکستری است، تهران: ناهید. 22-ملکم، سرجان(1380)تاریخ کامل ایران،ترجمه میرزا اسماعیل حیرت، به کوشش علی اصغر عبداللهی،تهران: انتشارات افسون. 23-مهری، سعید و سیدمهدی زرقانی(1400)افسانه صوفیستیزی فقیهان، کهننامه ادب پارسی، دورۀ12، ش1. 24-میلز، سارا(1395)میشل فوکو، ترجمه مرتضی نوری، چاپ سوم، تهران: نشرمرکز. 25-ناطق، هما(1368)ایران در راهیابی فرهنگی، چاپ دوم، پاریس: خاوران. 26-وحید قزوینی، محمدطاهر(1329)عباسنامه،به کوشش ابراهیم دهگان، اراک: کتابفروشی داودی. 27-وندایک،تئون ای(1394)ایدئولوژی و گفتمان، ترجمه محسن نوبخت، تهران: سیاهرود. 28-یوسفپور، محمدکاظم(1396) نقد تصوف، چاپ شده در مجموعه«تصوف،خاستگاه، تاریخ و موضوعات وابسته»بکوشش فاطمه لاجوردی، تهران: مرکز دایرهالمعرف بزرگ اسلامی. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 536 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 234 |