موسیقی عرفانی: گسترۀ معنایی و مصادیق در متون سنتی | ||
| پژوهش‌نامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی | ||
| مقاله 6، دوره 21، شماره 5 - شماره پیاپی 93، مرداد 1400، صفحه 121-148 اصل مقاله (342.78 K) | ||
| نوع مقاله: پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30465/crtls.2020.31924.1921 | ||
| نویسندگان | ||
| احسان ذبیحی فر* 1؛ سید شاهین محسنی2 | ||
| 1مربی، نوازندگی موسیقی ایرانی، عضو هیئت‌علمی دانشکدۀ موسیقی دانشگاه هنر، تهران، ایران | ||
| 2دانشجوی دکتری فلسفه، دانشگاه شهید بهشتی، مدرس دانشکدۀ موسیقی دانشگاه هنر، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| موسیقیِ عرفانی اصطلاحی است که می‌تواند طیف گسترده‌ای از معنا را در بر بگیرد و درطول تاریخ پس از اسلام، مصادیق بسیاری از موسیقی به وصف عرفانی متصف شده‌اند و برخی از آن‌ها تا امروز موجودند. این تحقیق برآن است که معنیِ موسیقی عرفانی را نه از طریق واکاوی معانی لغوی یا ریشه‌شناسی، بلکه از طریق معناداریِ آن در زیستِ جهان فرهنگی و پیداکردن مصادیق این اصطلاح بیابد و سپس افق معنایی موسیقی عرفانی را به‌جای تک‌معنای آن بنشاند. در این جهت، گسترۀ معانی اصطلاحات موسیقی، عرفان، و بعد نحوۀ ارتباط موسیقی و عرفان در متون سنتی بررسی و به چهار قسم طبقه‌بندی می‌شود. اول ارتباط موسیقی و هستی، دوم ارتباط باطنی موسیقی با جنبه‌های باطنی فرهنگی، سوم موسیقی با تأثیر عرفانی و انواع آن در ادبیات عرفانی، و چهارم موسیقی به‌عنوان آداب تصوف. درمجموع 21 مصداق برای موسیقی عرفانی با شرحی مختصر ذکر می‌شود. این مصادیق که هریک نمونه‌های دیگری را نمایندگی می‌کنند، طیفی را تشکیل می‌دهند که افق معنای اصطلاح موسیقی عرفانی در فرهنگ ایرانی ـ اسلامی در آن قابل‌مشاهده خواهد بود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| موسیقی عرفانی؛ موسیقی؛ عرفان؛ سماع؛ صوفیه؛ فلسفۀ موسیقی | ||
| مراجع | ||
|
اخوان‌الصفا (1371)، مجمل‌الحکمه، به‌کوشش محمدتقی بینش و ایرج افشار، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
انصاری، خواجه عبدالله (1396)، صد میدان، تصحیح عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: اساطیر.
اوحدی مراغه‌ای، رکن‌الدین (1340)، دیوان اوحدی مراغه‌ای، تصحیح سعید نفیسی، تهران: امیرکبیر.
ایرانی قمی، اکبر (1372)، «سماع و غنا در اندیشۀ ابن‌عربی»، کیهان اندیشه، ش 51.
باخرزی، ابوالمفاخر یحیی (1383)، اوراد الاحباب و فصوص الاداب، به‌کوشش ایرج افشار، تهران: دانشگاه تهران.
چیتیک، ویلیام (1388)، درآمدی بر عرفان و تصوف اسلامی، ترجمۀ پروین جلیل، تهران: حکمت.
حاکمی، اسماعیل (1384)، سماع در تصوف، تهران: دانشگاه تهران.
خوارزمی بخاری، علیشاه بن محمدقاسم (قرن 11)، اشجار و اثمار، نسخۀ خطی، کتاب‌خانۀ موزۀ ملک، بازیابی در:
<http://malekmuseum.org>.
رجایی بخارایی، احمدعلی (1390)، فرهنگ اشعار حافظ، تهران: علمی.
سبزواری، ملاهادی (1372)، دیوان اسرار: کلیات اشعار فارسی حاج ملاهادی سبزواری، تصحیح حسن امین، لندن: پکا.
سراج، عبدالله بن علی (1383)، اللمع فی التصوف، ویراستۀ رینولد نیکلسون، ترجمۀ مهدی محبتى، تهران: اساطیر.
سعدی، شیخ مصلح‌الدین (1396)، کلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: ققنوس.
سیوطی، جلال‌الدین (1365)، الدر المنثور، جده: دار المعرفه.
شمس‌الدین آملی، محمد بن محمود (1381)، نفائس الفنون فی عرائس العیون، تصحیح ابراهیم میانجی و ابوالحسن شعرانی، تهران: اسلامیه.
طوسی، احمد بن محمد (1360)، سماع و قنوت، به‌اهتمام احمد مجاهد، تهران: طهوری.
عطار نیشابوری (1394)، تذکرۀ الاولیاء، تهران: هرمس.
غزالی طوسی، محمد (1393)، احیاء علوم‌الدین، ترجمۀ عزیزالله عزیزی، تهران: فردوس.
غزالی طوسی، محمد (1374)، کیمیای سعادت، تصحیح حسین خدیوجم، تهران: علمی و فرهنگی.
ف‍خ‍ر رازی، محمد بن ع‍م‍ر (1342ق)، حدائق الانوار فی حقایق الاسرار، نسخۀ خطی، به‌کتابت محمدجعفر بن ابوالقاسم تبریزی، کتاب‌خانۀ موزۀ ملک، بازیابی در:
<http://malekmuseum.org>.
قشیری، عبدالکریم بن هوازن (1374)، رسالۀ قشیریه، ترجمۀ حسن بن احمد عثمانی، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: علمی و فرهنگی.
کاشانی، حسن (1371)، کنز التحف؛ سه رسالۀ فارسی در موسیقی، به‌اهتمام محمدتقی بینش، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
کاشانی، عزالدین محمود (1382)، مصباح الهدایۀ و مفتاح الکفایۀ، تهران: خاشع.
کلاباذی، محمدبن ابراهیم (2001)، التعرّف لِمذهب اهل التصوف، بیروت: دارالکتب العلمیه.
مستملی بخاری، اسماعیل بن محمد (1395)، شرح التعرف لمذهب التصوف: نور المریدین و فضیحۀ المدعین، تصحیح ابراهیم روشن، تهران: اساطیر.
ملاصدرا، صدرالدین (1392)، مجموعه اشعار صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)، ویراستۀ محمد خواجوی، تهران: مولی.
مولوی، جلال‌الدین (1385)، دیوان شمس، ویراستۀ مصطفی زمانی‌نیا، تهران: فردوس.
نجمالدین رازی، عبدالله بن محمد (1392)، مرصاد العباد، تصحیح محمدامین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
نجمالدین رازی، عبدالله بن محمد (2002)، فلسفة التصوف والدعوة الى الله فی کتاب مرصاد العباد من المبدأ الى المعاد، قاهره: دار ایتراک للنشر والتوزیع.
نیکلسون، رینولد آلن (1341)، اسلام و تصوف، ترجمۀ محمدحسین مدرس نهاوندی، تهران: زوار.
هجویری، علی بن عثمان (1375)، کشف المحجوب، با مقدمۀ قاسم انصاری، تهران: طهوری.
Guenon, Rene (2001), Miscellanea, Sophia Perennis.
Hammarlund, Anders, Tord Olsson and Elisabeth Özdalga (1997), Sufism, Music and Socity in Turkey and the Middle East, Swedish Research Institue in Istanbul Tranactions. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,020 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 444 |
||