بررسی جایگاه مصادر و افعال کهن، کمیاب و متروک فارسی در فرهنگنامه قرآنی | ||
| کهن‌نامه ادب پارسی | ||
| مقاله 2، دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 34، مرداد 1401، صفحه 25-59 اصل مقاله (394.01 K) | ||
| نوع مقاله: علمی-پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30465/cpl.2022.6655 | ||
| نویسندگان | ||
| مریم ایزدی1؛ قربانعلی ابراهیمی* 2؛ عطامحمد رادمنش3 | ||
| 1دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاداسلامی، نجف آباد،ایران | ||
| 2استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاداسلامی ،نجف آباد،ایران | ||
| 3استاد زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی ،نجف آباد،ایران | ||
| چکیده | ||
| زبان فارسی دری از آغاز قرن چهارم تا قرن هفتم، گنجینه‌ای گسترده از واژه‌های اصیل و کهن را در خود گرد آورده است، که بسیاری از آنها بر اساس زبان‌ها و گویش‌های متنوع جغرافیایی شکل گرفته‌اند یا وام‌واژهایی هستند که از مناطق اطراف، بویژه ناحیۀ شرق ایران به فارسی دری راه یافته‌اند. بازجست این واژه‌های سره، کمیاب و مهجور، بویژه مصادر و افعال در فرهنگنامۀ قرآنی، فرهنگ برابرهای فارسی قرآن بر اساس صد و چهل و دو نسخۀ خطی کهن، به شناخت سیر تحول تاریخی نظام زبان فارسی از دیدگاه زبان‌شناسی، معناشناسی، دستور زبان، تصحیح نسخه‌های خطی و غنای واژه‌نامه‌ها و ترجمۀ قرآن کریم، کمک می‌کند. این پژوهش، نخست با استخراج مصادر و افعال کهن و نادر فرهنگنامۀ قرآنی، گزینش تعدادی از کمیاب‌ترین و کم‌کاربردترین مصادر و افعال و دسته‌بندی آنها در سه بخش گونه‌های فارسی باستان و میانه، افعال ناشناخته و وام واژه‌ها، با استناد به واژه‌نامه‌های معتبر و متون کهن، ریشه، معنی و کاربرد این فعل‌ها را تجزیه و تحلیل کرده است. هدف از این جستار، نشان دادن نقش ترجمه‌های قرآن در غنای نظام واژه‌سازی زبان فارسی و نتایج به دست آمده بیانگر بهره‌گیری گسترده مترجمان فارسی زبان قرآن از همه توانایی‌های واژه‌سازی در زبان فارسی است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| فارسی دری؛ فرهنگنامۀ قرآنی؛ مصادر و افعال کهن و مهجور | ||
| مراجع | ||
|
آیت‌الله زاده شیرازی، سیدمرتضی (۱۳۶۷)، «تفسیری کهن به زبان‌فارسی»، نشریۀ گروه تحقیقاتی دانشکده الهیات، تهران، شماره ۴۳ و ۴۴، بهار و زمستان. ابوالقاسمی، محسن (۱۳۷۳)، ماده‌های فعل‌های فارسی دری، تهران: ققنوس. ارانسکی، یوسیف (۱۳۹۴)، زبان‌های ایرانی، مترجم علی‌اشرف صادقی، چاپ سوم، تهران: سخن. ارداویرافنامه (۱۳۸۲)، ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار، چاپ دوم، تهران: معین. اسدی طوسی، ابومنصور علی بن احمد (۱۳۱۹)، لغت فرس، به تصحیح و اهتمام عباس اقبال، تهران: مجلس. اشمیت، رودیگر (۱۳8۳)، راهنمای زبان‌های ایرانی، مترجمان آرمان بختیاری و عسکر بهرامی و حسن رضایی باغ بیدی و نگین صالحی‌نیا، تهران: ققنوس. الکرمینی، علی بن محمد بن سعید الدیب (1385)، تکملة الاصناف، فرهنگ عربی - فارسی از قرن ششم هجری، به کوشش علی رواقی با همکاری زلیخا عظیمی، دوجلد، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. بندهشن (۱۳۹۵)، ترجمۀ مهرداد بهار، چاپ پنجم، ویراست دوم، تهران: توس. بهار، مهرداد (۱۳۴۵)، واژه‌نامه بندهش، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. بیهقی، ابوجعفر احمد بن علی بن محمد المقری (۱۳۶۶)، تاج المصادر، به تصحیح و تحشیه و تعلیق هادی عالم زاده، دو جلد، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. پادشاه، متخلص به شاد محمد (۱۳۳۵)، فرهنگ آنندراج، زیر نظر محمد دبیرسیاقی، ۷ جلد، تهران: خیام. ترجمۀ تفسیر طبری (1356)، به اهتمام حبیب یغمایی، ۷ جلد، چاپ دوم، تهران: طوس. تفسیری بر عشری از قرآن مجید (۱۳۵۳)، تصحیح جلال متینی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. جعفری دهقی، محمود و صدری، امیر عمادالدین (۱۳۹۰)، «وام‌واژه‌های بلخی در پارسی نو»، مجلۀ زبان شناخت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال دوم، شماره دوم، تهران: پاییز و زمستان. جوینی، عزیز الله (۱۳۶۲)، مصادر اللغۀ، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. حسن‌دوست، محمد (۱۳۸۹)، فرهنگ تطبیقی - موضوعی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی نو، دو جلد، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، نشر آثار. حسن‌دوست، محمد (۱۳۹۳)، فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، پنج جلد، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. حیدرپور نجف‌آبادی، ندا، صفری آق قلعه، علی (۱۳۹۶)، «واژه‌های فارسی در دستنویسی مشکول از تفسیر سورآبادی»، مجلۀ آینۀ میراث، شمارۀ ۶۱، تهران: پاییز و زمستان. خلف تبریزی، محمد حسین متخلص به برهان (۱۳۹۱)، برهان قاطع، پنج جلد، تهران: امیرکبیر. دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۷۷)، لغتنامه، زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی، ۱۶ جلد، تهران: موسسه لغتنامه دهخدا. رازی، حسین بن علی بن محمد بن احمد الخزاعی النیشابوری (۱۳۷۱)، روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیر القرآن، به کوشش و تصحیح محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، بیست جلد، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی. رامپوری، غیاث‌الدین محمد (۱۳۶۳)، غیاث اللغات، به کوشش منصور ثروت، تهران: امیرکبیر. رجائی، احمدعلی (۱۳۵۵)، پلی میان شعر هجایی و عروضی فارسی در قرون اول هجری، ترجمه‌ای آهنگین از دو جزء قرآن مجید، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. رشیدی، عبدالرشید بن عبدالغفور بن حسینی مدنی تتوی (1337)، فرهنگ رشیدی، به تحقیق و تصحیح محمد عباسی، تهران: انتشارات بارانی. رواقی، علی (۱۳۶۲)، آشنایی با قرآن مترجم قدس، کهن‌ترین برگردان قرآن به فارسی، تهران: موسسه فرهنگی محمد رواقی. رواقی، علی (۱۳۸۱)، ذیل فرهنگ‌های فارسی، با همکاری مریم میرشمسی، تهران: هرمس. رواقی، علی (۱۳۹۲)، زبان فارسی افغانستان دری، با همکاری زهرا اصلانی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. رودکی، جعفر بن محمد (۱۳۸۶)، دیوان اشعار، چاپ چهارم، تهران: برادران علمی. سعدی، مصلح بن عبدالله (۱۳۵۹)، کلیات سعدی، تدقیق در متن و مقدمه از دکتر حسن انوری، چاپ چهارم، تهران: نشر قطره. صادقی، علی اشرف (۱۳۹۲)، فرهنگ جامع زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر (۱۳۹۰)، قابوس‌نامه، به اهتمام غلامحسین یوسفی، چاپ هفدهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. فردوسی، ابوالقاسم (۱۳۹۴)، شاهنامه، پیرایش جلال خالقی مطلق، چهار جلد، تهران: سخن. فرهوشی، بهرام (۱۳۸۱)، فرهنگ فارسی به پهلوی، یک جلد، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. لازار، ژیلبر (۱۳۹۳)، شکل‌گیری زبان فارسی، ترجمه مهستی بحرینی، چاپ دوم، تهران: هرمس. معین، محمد (۱۳۷۸)، فرهنگ فارسی، ۶ جلد، چاپ چهاردهم، تهران: امیرکبیر. مکنزی، دیوید نیل (۱۳۷۳)، فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمه مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. منصوری، یدالله (۱۳۹۴)، فرهنگ ریشه‌شناختی افعال فارسی میانه (زبان پهلوی)، تهران: خاور. ناتل خانلری، پرویز (۱۳۹۲)، دستور تاریخی زبان فارسی، به کوشش عفت مستشارنیا، تهران: توس. نظامی گنجه‌ای، الیاس بن یوسف (۱۳۹۵)، خسرو و شیرین، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، تهران: نشر قطره. نفیسی (نظام الاطباء)، علی اکبر (۱۳۵۵)، فرهنگ نفیسی، چهار جلد، تهران: خیام. هرن، پاول و هاینریش هوبشمان (۱۳۹۴)، فرهنگ ریشه‌شناسی فارسی، ترجمه همراه با گواه‌های فارسی و پهلوی، از جلال خالقی مطلق، تهران: مهرافروز. یاحقی، محمد جعفر (۱۳۵۵)، فرهنگنامۀ قرآنی، فرهنگ برابرهای فارسی قرآن بر اساس ۱۴۲ نسخه خطی کهن، پنج جلد، چاپ دوم، مشهد: آستان قدس رضوی. یاحقی، محمدجعفر (1377)، گزاره‌ای از بخشی از قران کریم: تفسیر شنقشی، مشهد: بنیاد فرهنگ ایران. Henning, W.B. (1939). Sogdian Loan - words in New - persian; Bulletin of the society of oriental and African studies institute, Vol.10. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 659 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 260 |
||