بازنمایی داعیههای سیاسی، مذهبی، و فرهنگی حاکمیت صفویان در داستان عامیانة حسینکرد شبستری | ||
کهننامه ادب پارسی | ||
مقاله 7، دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 34، مرداد 1401، صفحه 173-202 اصل مقاله (306.86 K) | ||
نوع مقاله: علمی-پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30465/cpl.2022.6217 | ||
نویسندگان | ||
پروین ترکمنیآذر1؛ زینب عیوضی* 2 | ||
1استاد تاریخ ایران، پژوهشکده تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران. | ||
2دانشجوی دوره دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام، پژوهشکده تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران. | ||
چکیده | ||
قصّة حسینکرد شبستری از منابع داستانی عصر صفوی و دارای مضمونی عامیانه ـ حماسی است. این داستان سرگذشت پهلوانان (عیّاران) عصر شاه عباس صفوی (۹۹۶ـ۱۰۳۸ ه ق.) را روایت میکند. داستان در زمینة تاریخی اختلافات ایران با عثمانیها، ازبکان و گورکانیان هند روایت شده است. دو محور اصلی این داستان، متشکل از درک و دریافت قهرمانهای ملّی از ضرورت پاسداشت وطن در برابر تعرّض بیگانگان و حفظ و صیانت از پادشاهی صفویه است. ویژگی مشترک این دو محور مفهومی در داستان، اتّصال به مذهب تشیع و سرزمین ایران است. این مقاله با استفاده از الگوی طبقهبندی عناصر داستانهای عامیانة پراپ در صدد تحلیل و بررسی چگونگی شکلگیری و بازتاب داعیههای سیاسی، مذهبی و فرهنگی صفویان در ذهنیت عامه است. این تحقیق مشخص میکند که داستان حسینکرد منعکسکنندة ذهنیت عامة مردم از دین، مذهب، ملّیت و هویت ایرانی در عصر صفوی است. | ||
کلیدواژهها | ||
حسینکرد شبستری؛ داستان عامیانه؛ مذهب تشیع؛ حکومت صفوی؛ شاه عباس صفوی | ||
مراجع | ||
فارسی آتشسودا، محمدعلی(۱۳۸۶)، «بررسی ساخت داستان عامیانة حسینکرد شبستری»، مجلة زبان و ادبیات فارسی، سال سوم، شمارة هشتم، صص۹ـ۵۰. اسپناقچی، پاشازاده(۱۳۷۹)، محمدعارف بن محمدشریف. انقلاب الاسلام بین الخواص و العوام، تصحیح رسول جعفریان، قم: دلیل. استنفیلد جانسن، رزمری(۱۳۹۷)، حیدرآباد در داستان حسینکرد شبستری، ضمیمة: ایرج افشار و مهران افشاری (به کوشش)، قصة حسینکرد شبستری، براساس روایت ناشناختة موسوم به حسیننامه، تهران: چشمه، صص ۴۶۱-۴۷۱. اشرف، احمد(۱۳۹۵)، هویت ایرانی از دوران باستان تا پایان پهلوی، ترجمه و تدوین حمید احمدی، تهران: نی. افشار، ایرج و مهران افشاری(۱۳۹۷)، (به کوشش)، قصة حسینکرد شبستری؛ براساس روایت ناشناختة موسوم به حسیننامه، تهران: چشمه. امینیهروی، ابراهیم بن میرجلالالدین(۱۳۸۳)، فتوحات شاهی، تاریخ صفوی از آغاز تا سال ۹۲۰ ه.ق، تصحیح محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. اولئاریوس، آدام(۱۳۶۳)، سفرنامة آدام اولئاریوس، ترجمه احمد بهپور، تهران: سازمان انتشاراتی و فرهنگی ابتکار. باسورث، کلیفورد ادموند(۱۳۸۱)، سلسلههای اسلامی جدید، راهنمای گاهشماری و تبارشناسی، ترجمة فریدون بدرهای، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران. بیات، حسین و محبوبه حیدری و شهناز رحیمیفرد، (۱۳۹۸)، «تحلیل گفتمان انتقادی در داستان عامیانة حسینکرد شبستری»، دوماهنامة فرهنگ و ادبیات عامه، سال هفتم، شمارة بیستونه، آذر و دی، صص ۹۳ـ۱۱۱. پراپ، ولادیمیر(۱۳۸۶)، ریختشناسی قصههای پریان، ترجمة فریدون بدرهای، تهران: توس. جعفرپور، میلاد و عباس محمّدیان(۱۳۹۲)، «ساختار بنمایهها در حسینکرد شبستری، شیرویه نامدار و ملک جمشید»، نشریة ادب و زبان، سال شانزدهم، شماره سیوسه، بهار و تابستان، صص ۴۸ـ۸۵. جعفریان، رسول(۱۳۹۷)، کاربرد داستان-تاریخ در تبلیغات مذهبی مازندران قرن نهم هجری، قم: مورخ. جعفریان، رسول(۱۳۷۸)، قصهخوانان در تاریخ اسلام و ایران، مروری بر جریان قصهخوانی، ابعاد و تطور آن در تاریخ ایران و اسلام، قم: دلیل. جملی کارری، جووانی فرانچسکو(۱۳۴۳)، سفرنامة کارری، ترجمه عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، تبریز: ادارهکل فرهنگ و هنر آذربایجان شرقی. حسینکرد شبستری(۱۳۹۴)، تهران: ققنوس. حصوری، علی و اولریش مارزلف، (۱۳۹۳)، دانشنامة جهاناسلام، ج۱۳، ذیل مدخل «حسینکرد شبستری»، تهران: دانشنامة جهان اسلام. خیراندیش، عبدالرسول و آمنه ابراهیمی(۱۳۹۱)، «اهمیت ادبیات فولکلوریک در بازنمایی تاریخ اجتماعی، مروری بر قصة حسینکرد شبستری»، تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س ۲، ش ۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۱، صص ۴۱ـ۵۴. خواندمیر، غیاثالدین بن همامالدین(۱۳۸۰)، تاریخ حبیبالسیر فی اخبار افراد بشر، تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: خیام، ۴ جلد. دانشنامة پرینستون(۱۳۸۹)، ذیل مدخل «پیرنگ»، ضمیمة: الیزابت دیپل(۱۳۸۹)، پیرنگ، از مجموعة مکتبها، سبکها و اصطلاحهای ادبی و هنری، ترجمة مسعود جعفری، تهران: مرکز. دهقان دهنوی، زهرا و یدالله جلالی پنداری(۱۳۹۰)، «بررسی عنصر روایت در قصة حسینکرد شبستری»، مجله ادب پژوهی، شماره هفدهم، پاییز، صص۱۴۳ـ۱۶۳. دیپل، الیزابت(۱۳۸۹)، پیرنگ، از مجموعة مکتبها، سبکها و اصطلاحهای ادبی و هنری، ترجمة مسعود جعفری، تهران: مرکز. ذوالفقاری، حسن(۱۳۹۷)، زبان و ادبیات عامة ایران، تهران: سمت. رستمنامه(۱۳۸۷)، تهران: مرکز پژوهشی میرات مکتوب. روملو، حسن(۱۳۸۴)، احسنالتواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، ۳جلد، تهران: اساطیر. رویمر، هـ ر.(۱۳۸۰)، «برآمدن صفویان»، در: تاریخ ایران کمبریج: دورة صفویان، ترجمة یعقوب آژند، تهران: جامی. ریکور، پل(۱۳۸۳)، زمان و حکایت، کتاب اول: پیرنگ و حکایت تاریخی، ترجمة مهشید نونهالی، تهران: گام نو. زرینکوب، عبدالحسین(۱۳۸۷)، دنبالة جستجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر. سیاقی نظام، نظامالدین علی شیرازی(۱۳۹۳)، فتوحات همایون، تصحیح حسن زندیه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ اصفهان: قطب علمی مطالعات فرهنگ و تمدن شیعه در عصر صفویه. شریفنسب، مریم(۱۳۹۴)، روایتپژوهی داستانهای عامیانة ایرانی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. صفا، ذبیحالله(۱۳۶۹)، «اشارهای کوتاه به تحریر داستانها در دوران صفوی (داستانهای مذهبی)»، ایرانشناسی، زمستان ۱۳۶۹، ش ۸، صص۷۲۴-۷۲۹. عالمآرای شاه اسماعیل(۱۳۸۴)، به کوشش اصغر منتظرصاحب، تهران: علمی و فرهنگی. عالمآرای صفوی(۱۳۵۰)، به کوشش یدالله شکری، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. غفاریفرد، عباسقلی(۱۳۷۶)، روابط صفویه و اوزبکان، تهران: وزارت امور خارجه. فراگنر، برت(۱۳۹۴)، فارسی زبانی، قلمرو، هویت و رابطة زبانی در تاریخ آسیا، ترجمة سعید فیروزآبادی، تهران: علمی و فرهنگی. قائمی، فرزاد(۱۳۹۵)، بررسی سنتهای قصهخوانی-نقالی و ساختار روایی «دایرهای» در حماسههای شفاهیبنیاد، کهننامة ادب فارسی، س ۷، ش ۴، صص ۱۰۱ ـ ۱۳۲. کلیات داستان حسینکرد شبستری(بی تا)، تهران: شمسالعماره. مارزلف، اولریش(۱۳۷۶)، طبقهبندی قصههای ایرانی، ترجمة کیکاووس جهانداری، تهران: سروش، ۱۳۷۶. مارزلف، اولریش(۱۳۹۷)، گنجینهای از گزارههای قالبی در داستان عامیانة حسینکرد، ضمیمة: ایرج افشار و مهران افشاری (به کوشش)، قصة حسینکرد شبستری؛ براساس روایت ناشناختة موسوم به حسیننامه، تهران: چشمه، ۱۳۹۷، صص ۴۳۹-۴۶۰. محجوب، محمدجعفر(۱۳۸۶)، ادبیات عامیانة ایران، مجموعه مقالات دربارة افسانهها و آداب و رسوم مردم ایران، بهکوشش حسن ذوالفقاری، تهران: چشمه. محجوب، محمدجعفر(۱۳۷۰)، تحول نقالی و قصهخوانی، تربیت قصهخوانان و طومارهای نقالی، ایراننامه، ش ۳۴، بهار ۱۳۷۰، صص ۱۸۶-۲۱۱. مستوفی بافقی، محمدمفید(۱۳۹۶)، مختصر مفید؛ جغرافیای ایرانزمین در عصر صفوی، تصحیح ایرج افشار با همکاری محمدرضا ابوئی مهریزی، تهران: بنیاد موقوفات افشار. مستوفی قزوینی، حمدالله(۱۳۸۱)، نزههالقلوب، تصحیح محمد دبیرسیاقی، قزوین: حدیث امروز. منشی، محمد یوسف بن خواجه بقا(۱۳۸۰)، تذکرة مقیمخانی (سیر تاریخی، فرهنگی و اجتماعی ماوراءالنهر در عهد شیبانیان و اشترخانیان)، تصحیح فرشته صرافان، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب. موسیپور، ابراهیم(۱۳۹۳)، مقدمهای بر پژوهش دین عامیانه، تهران: جوانه توس. میرصادقی، جمال(۱۳۹۴)، ادبیات داستانی، تهران: سخن. میرکیایی، مهدی(۱۳۹۹)، کالبدشکافی واکنش فرودستان به سلطه در قصههای عامیانه، دوفصلنامة کهننامة ادب پارسی، سال یازدهم، شمارة اول، ۲۸۳-۳۰۵. نظامالملک طوسی، حسن بن علی(۱۳۸۹)، سیاستنامه(سیرالملوک)، تصحیح جعفر شعار، تهران: امیرکبیر. نوایی، عبدالحسین و عباسقلی غفاریفرد(۱۳۸۱)، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه، تهران: سمت. نوایی، عبدالحسین(۱۳۵۷)، شاه عباس، ۳ جلد، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. انگلیسی Babayan, Kathryn(1994), The Safavid Synthesis: From Qizilbash Islam to Imamite Shi'ism, Iranian Studies, Vol. 27, No. 1/4, Religion and Society in Islamic Iran during the Pre-Modern Era, pp. 135-161.
Gnoli, Gherardo(1989), The Idea of Iran; An Essay on its Origin, Roma: Istituto Italiano Per IL Medio Ed Estremo Oriente. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 730 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 226 |