ایران در دورانِ باستانِ متأخر، بررسیِ شکلگیریِ یک مفهوم در تاریخنگاریِ ایران | ||
جستارهای تاریخی | ||
دوره 11، شماره 2، بهمن 1399، صفحه 1-22 اصل مقاله (195.85 K) | ||
نوع مقاله: علمی-پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30465/hcs.2021.6117 | ||
نویسندگان | ||
احسان طهماسبی1؛ نادیه ایمانی* 2؛ محمدرضا رحیمزاده3 | ||
1دانشجوی دکتری معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر، تهران، ایران | ||
2دانشیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر، تهران، ایران | ||
3استادیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر، تهران، ایران | ||
چکیده | ||
این مقاله به پرسش دربارۀ نسبت میان تاریخ ایران و دوران باستان متأخر میپردازد، مفهومی که چند دهه است در تاریخنگاری غرب، در حوزۀ مطالعاتی روم و بیزانس، مطرح و متداول شده، اما هنوز جایگاهی در تاریخنگاری ایران نیافته است. از این رو، در گام نخست، پس از بررسیِ نظر چند پژوهشگرِ این حوزه، به بحث دربارۀ دورهبندی در تاریخ ایران میپردازیم. سپس، برای اینکه بتوانیم نظر دقیقتری دربارۀ نسبت مذکور بیان کنیم، مسئله را از منظرهای تاریخی، ساختار سیاسی ـ اداری، دینی، فرهنگی، و اقتصادی بررسی خواهیم کرد. روش تحقیق این مقاله بررسی محتوایی و تطبیقیِ متون و نظریهها است و منابع آن به دو دستۀ درجه اول شامل متون تاریخی، و درجه دوم یعنی پژوهشهای معاصر تقسیم میشود. در پایان، تأکید ما بر موضوع تداوم، به ویژه در حوزۀ فرهنگ، بوده و پیشنهادمان این است که بازۀ زمانیِ «ایران در دوران باستان متأخر» از آغاز ساسانیان تا پایان دورۀ اول عباسیان و برآمدنِ سلجوقیان در نظر گرفته شود، یعنی از سدۀ سوم تا پایان دهم میلادی، تاریخی که دوران باستان متأخرِ غربیان را در نیز بر میگیرد. همچنین از دستاوردهای این تحقیق میتواند طرح پیشنهادهایی برای دورهشناسی تاریخ هنر و معماری ایران باشد. | ||
کلیدواژهها | ||
کلید واژهها: باستان متأخر؛ ایران؛ بیزانس؛ ساسانیان؛ متقدّم اسلامی | ||
مراجع | ||
1- منابع: ابن اثیر، علیبنمحمد (1۳۸۵). اخبار ایران از الکامل ابن اثیر. ترجمه محمد ابراهیم باستانی پاریزی. تهران: علم. استنفورد، مایکل (۱۳۹۳). درآمدی بر تاریخپژوهشی. ترجمه مسعود صادقی. تهران: سمت. اشپولر، برتولد (۱۳۷۳). تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامى، ۲ ج. ترجمه جواد فلاطورى و مریم میر احمدى. تهران: علمى و فرهنگى. اصفهانی، حمزه بن حسن (1367). تاریخ پیامبران و شاهان. ترجمه جعفر شعار. تهران: امیرکبیر. بیضاوی، عبدالله بن عمر (138۲). نظام التواریخ. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. بیتس، مایکل (۱۳۸۵). «سکههای عرب ـ ساسانی». در: حسین کیانراد. جامعه و اقتصاد عصر ساسانی. تهران: سخن. ص ۷۸ ـ ۸۸. بیِر، لایونل (۱۳۹۸). «کاخهای ساسانی و تأثیر آنها در دورۀ متقدم اسلامی». ترجمه احسان طهماسبی. گلستان هنر، ش ۱۷، ص ۷۶ ـ ۸۵. دریایی، تورج (۱۳۹۸). «جایگاه تاریخ ساسانیان در مطالعات ایرانشناسی، اسلامپژوهشی، و عهد باستان متأخر». ترجمه مهناز بابایی. در: تورج دریایی و خداداد رضاخانی. شاهنشاهی ساسانی و تمدنهای همجوار آن. تهران: گاندی. ص ۲۲ ـ ۴۳. دریایی، تورج، و خداداد رضاخانی. «پیشگفتار». در: شاهنشاهی ساسانی و تمدنهای همجوار آن. تهران: گاندی. ۱۳۹۸. ص ۹ ـ ۱۹. چوکسی، جمشید کرشاسپ (1385). ستیز و سازش، زرتشتیان مغلوب و مسلمانان غالب در جامعۀ ایرانِ نخستین سدههای اسلامی. ترجمه نادر میرسعیدی. تهران: ققنوس. دینوری، ابوحنیفه (۱۳۸۳). اخبار الطوال. ترجمه محمود مهدوی دامغانی. تهران: نی. زرینکوب، عبدالحسین (۱۳۵۲). دو قرن سکوت، سرگذشت حوادث و اوضاع تاریخی ایران در دو قرن اول اسلام از حمله عرب تا ظهور دولت طاهریان. تهران: دنیا. شاکد، شائول (۱۳۹۳). از ایران زردشتی تا اسلام، مطالعاتی دربارۀ تاریخ دین و تماسهای میان فرهنگی. ترجمه مرتضی ثاقبفر. تهران: ققنوس. طباطبایی، سیدجواد (۱۳۹۴). تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران، ملاحظاتی در مبانی نظری. تهران: مینوی خرد. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر (۱۳۸۴). تاریخ الرُسل و الملوک، بخش ایران از آغاز تا ۳۱ هجری. ترجمه صادق نشئت. تهران: علمی و فرهنگی. طهماسبی، احسان و محمدرضا رحیمزاده (۱۳۹۷). «نسبت دین و دولت در آغاز دورۀ ساسانیان». در مجموعه مقالات نخستین همایش بینالمللی تاریخی فرهنگی جنوب ایران، ج ۱. به کوشش مجید دهقانی و غلامرضا خوشاقبال. شیراز: برازمان. ص ۶۴۳ ـ ۶۵۴. فرای، ریچارد نلسون (۱۳۸۵). «تجارت عصر ساسانی». در: حسین کیانراد. جامعه و اقتصاد عصر ساسانی. تهران: سخن. ص ۶۹ ـ ۷۵. فرای، ریچارد نلسون (۱۳۹۲). عصر زرین فرهنگ ایران. ترجمه مسعود رجبنیا. تهران: سروش. کریستنسن، آرتور (1384). ایران در زمان ساسانیان. ترجمه رشید یاسمی. تهران: صدای معاصر. کِنِدی، هیو (۱۳۹۳). «بقای ایرانیت». ترجمه کاظم فیروزمند. در: وستا سرخوش کرتیس، و سارا استوارت. برآمدن اسلام. تهران: مرکز. ص ۱۶ ـ ۳۷. گردیزی، ابوسعید (1363). زین الاخبار. تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب. گرهارد، دیِتریچ (۱۳۸۴). «دورهبندی در تاریخ». ترجمه بیتا پوروش. گلستان هنر، ش ۱. ص ۶۰ـ ۶۸. گیزلن، ریکا (۱۳۸۵). «اقتصاد عصر ساسانی». در: حسین کیانراد. جامعه و اقتصاد عصر ساسانی. تهران: سخن. ص ۱۳۸ ـ ۱۵۱. مجمل التواریخ و القصص (1318). تصحیح ملک الشعرای بهار. تهران: کلاله خاور. محمدی ملایری، محمد (۱۳۷۴). فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی. تهران: توس. مستوفی، حمدالله (۱۳۶۴). تاریخ گزیده. تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر. مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1381). التنبیه و الاشراف. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: علمی و فرهنگی. مکّی، محمدکاظم (۱۳۹۲). تمدن اسلامی در عصر عباسیان. ترجمه محمد سپهری. تهران: سمت. نادری، نادر (۱۳۸۴). برآمدن عباسیان، ایدئولوژی مذهبی و اقتدار سیاسی. ترجمه عبدالحسین آذرنگ و نگار نادری. تهران: سخن. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,002 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 616 |