تقابلسازی با کلاننماد «باز» در مثنوی و غزلیات شمس | ||
کهننامه ادب پارسی | ||
مقاله 8، دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 34، مرداد 1401، صفحه 203-245 اصل مقاله (360.81 K) | ||
نوع مقاله: علمی-پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30465/cpl.2022.6101 | ||
نویسندگان | ||
سمیه جباری* 1؛ زهرا حیاتی2 | ||
1دانشآموختۀ کارشناسی ارشد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران | ||
2استادیار گروه نقد و نظریه و مطالعات میان رشتهای پژوهشکده ادبیات، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران | ||
چکیده | ||
تقابلهای دوگانه از ساختار ذهن و زبان انسان سرچشمه میگیرد و سپس در نظامهای نشانهای دیگر بهکار میرود؛ ازینرو در متون ادبی، تقابلها یکی از اساسیترین نشانهها و الگوهای تحلیل هستند که بستر درک مفاهیم ذهنی را فراهم میکنند. در این نوشتار تقابلهای خُرد مثنوی و غزلیات شمس، با انتخاب نمونۀ «تقابلسازی با کلاننماد باز» استخراج، تحلیل و مقایسه شده است. تقابلهایی که با کلاننماد «باز» در مثنوی ساخته شدهاند، اغلب در یک رابطۀ طبیعی و منطقی با مضامین تقریباً مشترک قرار دارند؛ و باز در بیشتر موارد نماد روح الهی و اولیاء است و در این معانی مولانا عالم روحانی را مقابل عالم جسمانی قرار میدهد. اما در غزلیات، حیواناتِ مقابلِ باز متفاوت هستند. نیز، هنجارشکنی و رابطۀ غیرطبیعی در روابط تقابلی، هم از لحاظ بسامد، هم از حیث تنوع، شاخصتر است و به تبع آن، تصویرهای تقابلی طبیعی و غیرطبیعی بیشتر و متنوعتر است. هنجارگریزیها بیشتر به رفعِ تقابل و وحدت قطبهای مقابل یا جابهجایی قطبهای مثبت و منفی با روشهای مختلف اشاره دارد. نمونههایی از تقابل و هنجارشکنی آن در هر دومتن با لفظ و مضمون مشابه و مشترک وجود دارد و در برخی موارد هم تقابلها فقط در یکی از دو متن مورد مطالعه پردازش شدهاند. | ||
کلیدواژهها | ||
مثنوی؛ غزلیات شمس؛ تقابل؛ کلاننماد؛ باز | ||
مراجع | ||
قرآن کریم. احمدی، بابک (1371). ساختار و تأویل متن، مرکز، تهران. اسپرهم، داود (1395) «مفهوم تقلیب عشق کبریا در متون صوفیه (با تأکید بر آثار مولانا)»، مطالعات عرفانی (مجلۀ علمی- پژوهشی) دانشکدۀ ادبیات و زبانهای خارجی دانشگاه کاشان، شمارۀ بیست و سوم، ص5-38 اسکولز، رابرت (1393). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمۀ فرزانه طاهری، چ سوم، آگاه، تهران. پورنامداریان، تقی (1383). رمز و داستانهای رمزی، چ پنجم، علمیفرهنگی، تهران. حیاتی، زهرا (1388). «بررسی نشانهشناختی عناصر متقابل در تصویرپردازی اشعار مولانا»، فصلنامۀ نقد ادبی، ش6، صص7-24. حیاتی، زهرا و جباری، سمیه (1397). «بررسی و تحلیل کلاننمادهای تقابلساز در مثنوی و غزلیات شمس»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی، ش17، صص31-64. دزفولیان، کاظم؛ رشیدی، محمد (1392)«نگاه مولانا به طبیعت در غزلیات شمس تبریزی»، کهننامۀ ادب پارسی، سال چهارم، شمارۀ سوم، صص 63- 83. دهخدا، علیاکبر (1372شمس). مجموعه کتب لغتنامه دهخدا، موسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران. زمانی، کریم (1395). شرح جامع مثنوی معنوی (دفتر دوم)، چ37، اطلاعات، تهران. زمانی، کریم (1395). شرح فیه ما فیه مولوی، چ ششم، معین، تهران. ستاری، جلال (1372). مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، چ سوم، مرکز، تهران. سنایی، ابوالمجدمجدودبنآدم (1394). حدیقهالحقیقه و شریعهالطریقه، تصحیح مدرس رضوی، چ هشتم، دانشگاه تهران. شمیسا، سیروس (1377). فرهنگ اشارات ادبیات فارسی، ج 1، فردوس. شوالیه، ژان و گربران، آلن (1379). فرهنگ نمادها، ترجمۀ سودابه فضایلی، جیحون، تهران. صفایی، علی و آلیانی، رقیه (1394). «نشانهشناسی تقابلهای دوگانه نمادهای حیوانی در غزلیات شمس»، ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، ش12، صص161-194. _____________________ (1396). «نشانهشناسی نماد حیوانی باز در غزلیات شمس»، پژوهشهای ادب عرفانی، ش32، صص1-36. طوسی همدانی، محمدبن محمودبن احمد (1382). عجایبالمخلوقات و غرایبالموجودات، به اهتمام منوچهر ستوده، چ دوم، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران. عبداللهی، منیژه (1381). فرهنگنامۀ جانوران در ادب پارسی، ج1. غروی، علی (1350). «تاریخچۀ مختصربازنامهنویسی و معرفی چند بازنامه»، وحید، ش95، صص1215-1218. فرهنگنامۀ ادبی پارسی، دانشنامۀ ادب فارسی(1376). ج2، سازمان چاپ و انتشارات. کرایپ، یان (1392). نظریۀ اجتماعی مدرن، ترجمه عباس مخبر، چ هشتم، آگاه، تهران/ گوردون، ترنس و ابی لوبل (1395). گام اول سوسور، ترجمۀ ابراهیم اسکافی، چ اول، شیرازه، تهران. محمودی، مریم و الیاسی، رضا (1396). «نمادشناسی حیوانات در کتاب طربالمجالس»، فصلنامۀ متنشناسی ادب فارسی، ش4، صص57-70. مشاهریفرد و دیگران (1395). «کارکرد تضاد و تقابل در زیباییشناسی تصاویر غزلیات عطار بر اساس آراء جرجانی»، فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی، ش41، صص51-81. مصفا، محمدجعفر (1395). با پیر بلخ، چ پنجم، نفس، تهران. مقدادی، بهرام (1378). فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی از افلاطون تا عصر حاضر، فکر روز، تهران. مولوی، جلالالدین محمد (1381). کلیات غزلیات شمس تبریزی، تصحیح بدیعالزمان فروزانفر، چ اول، میلاد، تهران. مولوی، جلالالدین محمد(1379). مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، چ سوم، پیمان، تهران. نسوی، ابوالحسن علیبناحمد (1345). بازنامه، تصحیح علی غروی، وزارت فرهنگ و هنر. نیشابوری، عمرخیام (1357). نوروزنامه منسوب به خیام، به کوشش علی حصوری، چ دوم، طهوری. یا حقی، محمدجعفر (1375). فرهنگ اساطیر، چ دوم، سروش، تهران. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 567 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 255 |