تحلیل فرانظری دیرینهشناسی فوکو | ||
پژوهشنامه انتقادی متون و برنامههای علوم انسانی | ||
مقاله 9، دوره 20، شماره 12 - شماره پیاپی 88، اسفند 1399، صفحه 187-210 اصل مقاله (312.58 K) | ||
نوع مقاله: پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30465/crtls.2020.26214.1586 | ||
نویسندگان | ||
مسعود زارع مهرجردی1؛ علی یوسفی* 2؛ سعیده میرابی3 | ||
1دانشجوی دکتری جامعهشناسی اقتصادی و توسعه، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه فردوسی مشهد، | ||
2دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه فردوسی مشهد | ||
3دانشجوی دکتری جامعهشناسی اقتصادی و توسعه، گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دکتر شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران | ||
چکیده | ||
بنیانهای نظری فوکو بارها با چرخشهای قابلتوجهی همراه بوده است، اما آنچه تقریباً همۀ شارحان فوکو برسر آن اتفاقنظر دارند، تقسیمبندی دوگانۀ دیرینهشناسیـ تبارشناسی که بهنوعی مکمل یکدیگر بهحساب میآیند یا تقسیمبندی سهگانۀ دیرینهشناسی ـ تبارشناسی ـ اخلاق است. در این نوشتار، دیرینهشناسی فوکو با رویکردی فرانظری و براساس یک مدل تلفیقی موردبررسی و نقد قرار گرفته است. این مدل منتخبی از منطق فرانظری ریتز مشتملبر تحلیل برونی ـ اجتماعی، درونی ـ اجتماعی، برونی ـ فکری و درونی فکری نظریه و برنامۀ پژوهش نظری چلبی مشتملبر چهار عنصر تحلیلی نظریه شامل لوازم ساخت نظریه، دامنۀ مدعیات نظری، کارکردهای نظریه، و ساخت نظری است. نتایج تحلیل فرانظری نشان میدهد که دیرینهشناسی، هرچند کمتر از تبارشناسی موردتوجه پژوهشگران قرار دارد، علاوهبراینکه یک رویکرد نظری کارآمد برای پژوهشهای تاریخی جامعهشناختی است و نگاهی متفاوت به جامعه، تاریخ، دانش، و معرفت را ترسیم میکند، رویکردی روششناختی با دستورالعملها و قوانین مجزا و با ساختاری سیال و منعطف نیز هست که میتواند در پژوهشهای تاریخی جامعهشناختی بهطور مؤثری مورداستفاده قرار گیرد و بدانها پویایی ببخشد. از مهمترین نقدهای وارده بر دیرینهشناسی میتوان به مغفولگذاشتن پیچیدگیهای سیاسی و تاریخی؛ ناکامی دیرینهشناسی دانش بهعنوان سوژۀ جانشینی برای شناختشناسی؛ خلأ فلسفی و امتناع از جستوجوی منبعی معنیدار که براساس آن انسان بتواند تعین تاریخی پراکندۀ خودش را از درون آن بازیابد. | ||
کلیدواژهها | ||
گفتمان؛ آرشیو؛ دیرینهشناسی؛ فرانظریه | ||
مراجع | ||
برنز، اریک (1384)، میشل فوکو، ترجمۀ بابک احمدی، تهران: ماهی.
بشیریه، حسین (1375)، تبارشناسی انسان مدرن؛ درآمدی بر فوکو، نشریۀ کیان، ش 35.
چلبی، مسعود (1395)، تحلیل نظری و تطبیقی در جامعهشناسی، تهران: نشر نی.
دریفوس، هیوبرت و پل رابینو (1387)، میشل فوکو؛ فراسوى ساختگرایى و هرمنوتیک، ترجمۀ حسین بشریه، تهران: نشر نى.
ریتزر، جورج و داگلاس جی. گودمن (1393)، نظریۀ جامعهشناسی مدرن، ترجمۀ خلیل میرزایی و عباس لطفیزاده، تهران: جامعهشناسان.
سیدمن، استیون (1393)، کشاکش آرا در جامعهشناسی، ترجمۀ هادی نیلی، تهران: نشر نی.
ضمیران، محمد (1393)، میشل فوکو: دانش و قدرت، تهران: هرمس.
فوکو، میشل (1381)، نیچه، فروید، مارکس، ترجمۀ افشین جهاندیده، تهران: هرمس.
فوکو، میشل (1387)، تاریخ جنون، ترجمة فاطمه ولیانی، تهران: هرمس.
فوکو، میشل (1389)، نظم اشیاء؛ دیرینهشناسی علوم انسانی، ترجمۀ یحیی امامی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
فوکو، میشل (1390)، پیدایش کلینیک؛ دیرینهشناسی ادراک پزشکی، ترجمۀ یحیی امامی، تهران: نقش و نگار.
فوکو، میشل (1396)، دیرینهشناسی دانش، ترجمة نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نشر نی.
کچوئیان، حسین (1382)، فوکو و دیرینهشناسی دانش: روایت تاریخ علوم انسانی از نوزایی تا مابعد تجدد، تهران: دانشگاه تهران.
کلانتری، عبدالحسین (1391)، گفتمان از سه منظر زبانشناختی، فلسفی، و جامعهشناختی، تهران: جامعهشناسان.
کلمن، جیمز (1390)، بنیادهای نظریه اجتماعی، ترجمۀ منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
کوزنزهوی، دیوید (1380)، فوکو در بوتۀ نقد، ترجمۀ پیمان یزدانیان، تهران: نشر مرکز.
گیدنز، آنتونی (1389)، جامعهشناسی، ترجمۀ حسن چاوشیان، ویراست چهارم، تهران: نشر نی.
لطفیزاده، عباس، رضا ابراهیمی، و اسلام ابراهیمی (1389)، «فرانظریهپردازی در علوم اجتماعی»، مجلۀ مطالعات جامعهشناسی، س 2، ش 7.
مشایخی، عادل (1395)، تبارشناسی خاکستری است: تأملاتی دربارۀ روش فوکو، تهران: ناهید.
نوذری، حسینعلی (1388)، صورتهای مدرنیته و پستمدرنیته، تهران: نقش جهان.
یورگنسن، ماریان و لوییز فیلیپس (1391)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
Besley, A. C. and R. G. Edwards (2005), “Editorial Poststructuralism and the Impact of the Work of Michel Foucault in Counselling and Guidance”, British Journal of Guidance and Counselling, vol. 33, no. 3. Danaher, G., T. Schirato, and J. Webb (2000), Understanding Foucault, Sage. Downing, Lisa (2008), The Cambridge Introduction to Michel Foucault, Cambridge: Cambridge University Press. Gálvez Aguirre, J. (2018), “The Composition of History: A Critical Point of View of Michel Foucault’s Archaeology”, CLCWeb: Comparative Literature and Culture, vol. 20, no. 4. Gore, J. M. (1995), “Foucault’s Poststructuralism and Observational Education Research: A Study of Power Relations”, After Postmodernism: Education, Politics and Identity. Gutting, G. (2005), Foucault: A Very Short Introduction, NewYork: Oxford University Press. Hall, S. (1992), The West and the Rest: Discourse and Power. Kendall, G. and G. Wickham (1998), Using Foucault’s Methods, Sage. Radford, G. P. and M. L. Radford (2005), “Structuralism, Post-structuralism, and the Library: De Saussure and Foucault”, Journal of Documentation, 61 (1). Raulet, G. (1983), “Structuralism and Post-structuralism: An Interview with Michel Foucault”, Telos (55). Scheurich, J. and K. McKenzie (2008), “Foucault’s Methodologies”, Collecting and Interpreting Qualitative Materials, 3. Smart, B. (2002), Michel Foucault-Revised Edition. Smart, B. (2013), Foucault, Marxism and Critique, Routledge. Stahl, B. C. (2004), “Whose Discourse? A Comparison of the Foucauldian and Habermasian Concepts of Discourse in Critical IS Research”, AMCIS Proceedings. Wallis, Steven (2010), “Toward a Science of Metatheory”, Integral Review, Vol. 6, No. 3. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,162 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 570 |