مرور نقادانه و آسیب‌شناسی نظرورزی‌ها درباب هنر، شهر، و معماری اسلامی | ||
| پژوهش‌نامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی | ||
| مقاله 15، دوره 21، شماره 5 - شماره پیاپی 93، مرداد 1400، صفحه 327-349 اصل مقاله (308.15 K) | ||
| نوع مقاله: پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30465/crtls.2020.29362.1712 | ||
| نویسندگان | ||
| جلال محدثی* 1؛ هادی ندیمی2 | ||
| 1دانشجوی دکتری معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، ایران، تهران | ||
| 2استاد معماری، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| سخن از نسبت معماری و دین سابقه‌ای آشنا در ایران معاصر خصوصاً در نظرورزی‌های حوزۀ هنر، شهر، و معماری اسلامی دارد. تبار این ادبیات، پشت‌گرم به میراثی انباشته درطول سالیان، به پژوهش‌هایی با رویکرد تاریخ‌نگارانه می‌رسد. این تبار در سیر تاریخی شکل‌گیری خود، در گذرگاه‌هایی نقادانه، متحول شده است. این گذرگاه‌ها را در چهار دستۀ نقد اصلاح‌گر، نقد تحول‌خواه، نقد روش‌شناسانه، و نهایتاً نقد در موضع انکار و مخالفت می‌توان قرار داد. با مرور مبانی و معیارهای این نگرش‌ها می‌توان به‌استقرا زمینه‌های بروز چالش و آسیب در نظرورزی‌های حوزۀ هنر و شهر و معماری اسلامی را شناخت. از آن جمله می‌توان به ابهام مفهومی، گوناگونی تلقی‌ها، پیش‌فرض و پیش‌داوری، تعمیم‌های ناروا، و... اشاره کرد. این مرور نقادانه و آسیب‌شناسانه، هرچند پسینی و گذشته‌نگر است، گامی برای مواجهۀ سامان‌مند با گستردگی و گوناگونی دیدگاه‌ها در ادبیات موضوع است. علاوه‌برآن، شایسته است از منظری پیشینی نیز به مبادی و مبانی روش‌شناسی این حوزه از نظرورزی توجهی دوباره کرد. به‌نظر می‌رسد که روش پژوهش در نسبت هنر، شهر، معماری، و دین (به‌فراخور سخن از «نسبت» و برپایۀ ماهیت چند‌رشته‌ای طرفین نسبت) ناگزیر از رویکرد بینارشته‌ای است؛ آن‌چه می‌تواند معیاری برای ارزیابی پژوهش‌های گذشته و چراغ راهی برای پژوهش‌های آینده باشد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| هنر اسلامی؛ شهر اسلامی؛ معماری اسلامی؛ نقد؛ نسبت معماری و دین | ||
| مراجع | ||
|
آشوری، داریوش (1380)، تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ، تهران: آگاه.
احمدی، بابک (۱۳۷۳)، مدرنیته و اندیشۀ انتقادی، تهران: نی.
اردلان، نادر و لاله بختیار (1380)، حس وحدت، ترجمۀ حمید شاهرخ، اصفهان: خاک.
الیاده، میرچا (1375)، دین‌پژوهی (دفتر اول)، ترجمۀ بهاء‌الدین خرم‌شاهی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
امین‌پور، احمد، علی‌رضا پیروزمند، و عباس جهان‌بخش (۱۳۹۷)، «روش‌شناسی نظریه‌پردازی هنر و معماری اسلامی»، حوزه و دانشگاه روش‌شناسی علوم انسانی، پیاپی 96:
<doi:https://doi.org/10.30471/mssh.2018.1504>.
ایمانی، نادیه (1385)، معماری و اسلام،رسالۀ دکتری معماری، دانشکدۀ هنرهای زیبا، تهران: دانشگاه تهران.
باقری، اشرف‌السادات (1386)، نظریه‌هایی دربارۀ شهرهای قلمرو فرهنگ اسلامی، تهران: امیرکبیر.
بنه‌ولو، لئوناردو (1386)، تاریخ شهر؛ شهرهای اسلامی و اروپایی در قرون وسطی، ترجمۀ پروانه موحد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
بهدانی، مجید و محمد خزائی (۱۳۹۸)، «نقدی بر کتاب هنر اسلامی عفیف البهنسی»، پژوهش‌نامۀ انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی س ۱۹، ش ۵.
پازوکی، شهرام (1393)، «رویکرد عرفانی به هنر اسلامی»، جستارهایی در چیستی هنر اسلامی، تدوین هادی ربیعی، تهران: فرهنگستان هنر.
پوستین‌دوز، محمد‌مهدی (1374)، گامی بهسوی چگونگی معماری الهی، تهران: کیوان.
پیرنیا، محمدکریم (۱۳۸۰)، سبک‌شناسی معماری ایرانی، تدوین غلام‌حسین معماریان، تهران: پژوهنده ـ معمار.
حکیم، بسیم سلیم (1381)، شهرهای عربی ـ اسلامی؛ اصول شهرسازی و ساختمانی، ترجمۀ عارف اقوامی‌مقدم و محمدحسین ملک‌احمدی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
خسروپناه، عبدالحسین (1394)، جریان‌شناسی فکری ایران معاصر، تهران: مؤسسۀ فرهنگی حکمت نوین اسلامی.
خندان، علی‌اصغر (1389)، منطق کاربردی، تهران: سمت، طه.
راپاپورت، آموس (۱۳۸۸)، انسان‌شناسی مسکن، ترجمۀ خسرو افضلیان، تهران: حرفه‌هنرمند.
ربیعی، هادی (تدوین) (1393)، جستارهایی در چیستی هنر اسلامی، تهران: فرهنگستان هنر.
روآ، اولیویه (1397)، جهل مقدس؛ زمان دین بدون فرهنگ، ترجمۀ عبدالله ناصری طاهری و سمیه‌سادات طباطبایی، تهران: مروارید.
ریمون، آندره (1370)، شهرهای بزرگ عربی ـ اسلامی در قرن‌های 10 تا 12 هجری، ترجمۀ حسین سلطان‌زاده، تهران: مترجم و پخش کتاب آگاه.
رئیسی، محمدمنان (1395)، «ارزیابی و نقد رویکردهای تحقیق در معماری و شهرسازی از منظر اسلامی»، فصل‌نامۀ پژوهش‌های معماری اسلامی، ش 11.
طاهری، علی‌رضا و رؤیا ظریفیان (۱۳۹۸)، «تاریخ‌گرایی در حوزۀ مطالعات هنر اسلامی، نقدی بر کتاب معماری ایلخانی در نطنز»، پژوهش‌نامۀ انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، س ۱۹، ش ۵.
عاملی، سیدجعفر مرتضی (۱۳۸۹)، شهر اسلامی: نشانه‌ها و شناسه‌ها، قم: بوستان کتاب.
عثمان، محمد عبدالستار (1376)، مدینۀ اسلامی، ترجمۀ علی چراغی، تهران: امیرکبیر.
فلاحت، سمیه (1390)، «برساخت مفهوم شهر اسلامی»، فصل‌نامۀ علمی ـ پژوهشی مطالعات شهر اسلامی ایرانی، ش 3.
قرائتی، محسن (۱۳۹۳)، سیمای مسکن و شهر اسلامی، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
کریچلو، کیت (1390)، تحلیل مضامین جهان‌شناختی نقوش اسلامی، ترجمۀ سیدحسن آذرکار، تهران: حکمت.
گروت، لیندا و دیوید وانگ (1390)، روش‌های تحقیق در معماری، ترجمۀ علی‌رضا عینی‌فر، تهران: دانشگاه تهران.
گری، کرول و جولین ملینز (1395)، روش تحقیق در هنر و طراحی (بصری‌سازی پژوهش)، ترجمۀ طاهر رضازاده، تهران: فرهنگستان هنر و مؤسسۀ متن.
لغتنامه (1373)، به‌کوشش علی‌اکبر دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
لیمان، الیور (1398)، درآمدی بر زیبایی‌شناسی اسلامی، ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: ماهی.
محدثی، جلال (1389)، «آیین و منظر (شکل‌گیری منظر شهری آیینی در مناسبت‌های اجتماعی)»، منظر، ش ۱۰.
محدثی، جلال و هادی ندیمی (1397)، «امکان سخن از نسبت معماری و دین در عصر جهانی‌شدن»، فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، س 4، ش ۱.
معماریان، غلام‌حسین (۱۳۹۱)، معماری ایرانی نیارش، تهران: نغمۀ نواندیش.
معین، محمد (1371)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
موسوی گیلانی، سیدرضی (1390)، درآمدی بر روش‌شناسی هنر اسلامی، قم: ادیان و مدرسۀ اسلامی هنر.
نجیب‌اوغلو، گل‌رو (1379)، هندسه و تزئین در معماری اسلامی، ترجمۀ مهرداد قیومی بیدهندی، تهران: روزنه.
نصر، سید‌حسین (۱۳۸۲)، جوان مسلمان و دنیای متجدد، ترجمۀ مرتضی اسعدی، تهران: طرح نو.
نقره‌کار، عبدالحمید (1387)، درآمدی بر هویت اسلامی در معماری، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی، دفتر معماری و طراحی شهری، شرکت طرح و نشر پیام سیما.
هاشمی شاهرودی، محمود (بی‌تا)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم: مؤسسۀ دائرۀ‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، مرکز پژوهش‌های فارسی الغدیر.
هردگ، کلاوس (۱۳۷۶)، ساختار شکل در معماری اسلامی ایران و ترکستان، ترجمۀ واحد پژوهش و مهندسان مشاور بانیان، تهران: بوم.
هیلن‌براند، روبرت (1389)، معماری اسلامی (شکل، کارکرد، و معنا)، ترجمۀ باقر آیت‌الله‌زادۀ شیرازی، تهران: روزنه.
Abu-Lughod, Janet L. (1987), “The Islamic City-Historic Myth, Islamic Essence, and Contemporary Relevance”, International Journal of Middle East Studies, vol. 19, no. 2.
Cox, Harvey (2013), The Secular City: Secularization and Urbanization in Theological Perspective, Revised Princeton , New Jersey, USA: Princeton University Press.
Davies, N. and E. Jokiniemi (2008), Dictionary of Architecture and Building Construction, Oxford: Architectural Press.
El-Kahlut, Muhamed A. (n.d.), Evaluation Reading to the Islamic City and Standards of its Planning, Gaza: Islamic Unversity: <https://www.calameo.com/books/0019927733388ea24949e>.
Frampton, Kenneth (1983), “Towards a Critical Regionalism: Six Points for an Architecture of Resistance”, in: Anti-Aesthetic, Essays on Postmodern Culture, Seattle: Bay Press.
Hodjat, Mehdi (1995), Cultural Heritage In Iran: Policies for an Islamic Country, University of York: Institute of Advanced Architectural Studies, The King’s Manor.
Kühnel, Ernst (1966), Islamic Art & Architecture, Cornell University Press.
Kohn, M. and K. Reddy (2017), “Colonialism”, in: The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Edward N. Zalta (trans.), Stanford University:
<https://www.plato.stanford.edu/archives/fall2017/entries/colonialism/>.
Merriam-Webster Dictionary (2020): <https://www.merriam-webster.com/dictionary>.
Ruggles, D. Fairchild (2008), Islamic Gardens and Landscapes, University of Pennsylvania Press.
Shahin, Emadel-Din (2020), “Salafīyah”, Oxford Islamic Studies Online:
<http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t236/e0700>.
Yildiz, Şevket (2011), “What Does Make a City Islamic?”, International Journal of Business and Social Science, vol. 2, no. 8. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 738 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 380 |
||