افسانه صوفی ستیزی فقیهان (نگاهی تبارشناسانه به نزاع میان فقیهان و صوفیان در دروه قاجار) | ||
| کهن‌نامه ادب پارسی | ||
| مقاله 13، دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 32، شهریور 1400، صفحه 335-358 اصل مقاله (208.98 K) | ||
| نوع مقاله: علمی-پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30465/cpl.2021.5449 | ||
| نویسندگان | ||
| سعید مهری* 1؛ سید مهدی زرقانی2 | ||
| 1دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی(گرایش عرفانی) دانشگاه قردوسی | ||
| 2استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد | ||
| چکیده | ||
| از اواخر دوره زندیان، با بازگشت صوفیان نعمت اللهی به ایران، جریانی از نقد تصوف در ایران شکل میگیرد. این دوره که مصادف با قدرت گرفتنِ فقیهانِ اصولی در حوزه‌های فقهی شیعی، و نیز مقارنِ پیوند عالمانِ شیعی و حکومت قاجار، خاصه در دوره فتحعلیشاه است، تقابلی جدی میانِ فقهای شیعه و صوفیان ایجاد میکند. دیدگاه رایج در این زمینه، حاکی از اختلاف بر سر مسائل معرفتشناسانه است و دوری صوفیان از شریعت را عامل این اختلاف میداند. اما بررسی منابع تاریخی این فرض را زیرسوال میبرد؛ چرا که اسنادِ تاریخی حاکی از وجود یکی از سلاسل صوفی، ذهبیان، است که فقها نزاعی باایشان نداشتهاند و این درحالیاست که مبانیِ معرفتیِ ذهبیان و نعمتاللهیان، تفاوتِ خاصی ندارد.در این پژوهش با استفاده از نظریه تبارشناسی فوکو، نشان دادیم که وراءِ این نزاع معرفتشناسانه، امری دیگر نهفتهاست و آن حضور در مرکز گفتمانِ سیاسیِ دوران است. در واقع مساله قدرت در تعیین چگونگی رفتارِ فقها و صوفیه با یکدیگر تأثیر بسیار مهمی داشتهاست. ذهبیه از آنجا که تمایلی به قدرت نداشتند، با ستیز فقیهان مواجه نگردیدند اما نعمتاللهیان که داعیه قدرت داشتند، به‌سرعت سرکوب گردیدند. ما این مقوله را با استفاده از مفهومِ قدرت در اندیشه فوکو تبیین کردیم. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| نقد تصوف؛ فقها؛ حکومت قاجار؛ تبارشناسی؛ قدرت | ||
| مراجع | ||
|
-آقاخان محلاتی،محمدحسن حسینی(بیتا)عبرتافزا،به اهتمام حسین کوهی کرمانی، بیجا.
2-الگار، حامد(1396)دین و دولت در ایران، ترجمه ابوالقاسم سری،چاپ سوم، تهران، توس.
3-الگار، حامد(1370)شورش آقاخان محلاتی و چندمقاله دیگر، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران،توس.
4-بهبهانی، آقامحمدعلی، بیتا، خیراته در ابطال صوفیه 2ج،تحقیق و نشر: موسسه علامه مجدد وحید بهبهانی.
5-بهبهانی، آقا احمد(1370)مرآت الاحوال جهان نما،مقدمه تصحیح و حواشی علی دوانی، ج1، تهران، امیرکبیر.
6-بهبهانی،آقامحمدجعفر(1413)فضایح الصوفیه، تحقیق موسسه علامه مجدد وحید بهبهانی،قم، انتشارات انصاریان.
7-بهبهانی، آقامحمود(1413)تنبیه الغافلین و ایقاظ الراقدین، تحقیق موسسه علامه مجدد وحید بهبهانی، قم، انتشارات انصاریان.
8-تهرانی، میرزا جواد(1390)عارف و صوفی چه میگویند، تهران، نشر آفاق.
9-خاوری، اسدالله(1383)ذهبیه، تصوف علمی، آثارادبی، چاپ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
10-دفتری، فرهاد(1376)تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدرهای، چاپ دوم، تهران، فرزان روز.
11-دیوانبیگی شیرازی،احمد(1365)حدیقةالشعرا، تصحیح عبدالحسین نوایی، ج2 ، تهران، زرین.
12-زرینکوب، عبدالحسین(1380)دنباله جستجو در تصوف ایران، چاپ پنجک، امیرکبیر، تهران.
13-شیرازی، محمدمعصوم(معصومعلیشاه)(1318)،طرائق الحقایق 3ج،تصحیح محمدجعفر محجوب، تهران، کتابخانه سنایی.
14-شیروانی، زین العابدین(1339)ریاض السیاحه، تصحیح اصغر حامد ربانی، تهران، کتابفروشی سعدی.
15__________________ (بیتا)کشف المعارف، به کوشش سیدرضی واحدی، نسخه الکترونیک.
16صفا، ذبیحالله(1369)تاریخ ادبیات در ایران،ج5،چاپ پنجم، تهران، انتشارات فردوس.
17-ضیمران، محمد(1395)میشل فوکو: دانش و قدرت، چاپ هشتم، هرمس، تهران.
18-طباطباییفر، سید محسن(1394)نظام سلطانی از دیدگاه اندیشه سیاسی شیعه،چاپ سوم، تهران، نی.
19-ظل السلطان،مسعودمیرزا(1368)خاطرات ، تاریخ سرگذشت مسعودی، به کوشش حسین خدیوجم، ج1، تهران، اساطیر.
20-عبدی، حسین و سیدمهدی زرقانی(1396)تحلیل گفتمانی رسالههای ردیه بر تصوف در عصر صفوی، دوفصلنامه علمی و پژوهشی دانشگاه الزهرا، سال نهم، شماره 16.
21-فوکو، میشل(1396)مراقبت و تنبیه، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، چاپ چهاردهم، تهران، نشر نی.
22-قراگزلو، علیرضا(1390)تلخیص رساله میرزای قمی درباره ذکر نعمة اللهیه و نقد طریقه ایشان، آیینه پژوهش، سال بیست و دوم، شماره ششم.
23-قمی، میرزا ابوالقاسم(1389)سه رساله در نقد عرفان، مقدمه تصحیح و تحقیق: حسین لطیفی-سیدعلی جبار گلباغی ماسوله، چاپ دوم، مشهد، بنیاد پژوهشهای آستان قدس.
24-____________ (1396ق)جامع الشتات، ج2، تهران.
25-مجذوبعلیشاه، اعتقادات مجذوبیه، نسخه خطی به شماره 7400، مجلس شورای ملی.
26-مدرسی چهاردهی، نورالدین(1393)سلسلههای صوفیه در ایران، چاپ سوم، تهران، علمی و فرهنگی.
27-مشایخی، عادل(1395)تبارشناسی خاکستری است، تهران، انتشارات ناهید.
28-ملکم، سرجان(1380)تاریخ کامل ایران، ترجمه میرزا اسماعیل حیرت، تصحیح مهدی قمی نژاد، تهران، نشر افسون.
29-میلز، سارا(1395)میشل فوکو،ترجمه مرتضی نوری، چاپ سوم، تهران، نشرمرکز.
30-نیریزی شیرازی، قطبالدین محمد(1370)رساله سیاسی، به اهتمام رسول جعفریان، قم، کتابخانه آیتالله مرعشی نجفی.
31-هدایت، رضاقلی خان(بیتا) ریاض العارفین، نسخه الکترونیک.
32-همتی، همایون(1362)کلیات عرفانِ اسلامی، تهران، امیرکبیر. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 7,200 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 411 |
||