فرآیندشناسی شگرد ادبی "تهکم" و نقش شناخت آن در تفسیر قرآن | ||
مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی | ||
مقاله 4، دوره 3، شماره 4، بهمن 1398، صفحه 71-93 اصل مقاله (248.12 K) | ||
نوع مقاله: پژوهشی | ||
نویسندگان | ||
عباس رحیملو* 1؛ سیدمحمود طیب حسینی2؛ علی فتحی3 | ||
1کارشناسی ارشد قران وحدیث پژوهشگاه حوزه و دانشگاه | ||
2دانشیار گروه قرآن پژوهی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه | ||
3استادیار گروه قرآن پژوهی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه | ||
چکیده | ||
شیوة ادبی "تهکم"، شگردی بر پایة وارونگویی و با بسامد بالا در قرآن است. این پژوهش با بازخوانی انتقادی تاریخچه این شیوة زبانی در دانش بلاغت و نمایانسازی ناهمسانی آن با استعاره و سایر مجازها، افزون بر جایگاهشناسی شیوة زبانی تهکم در دانش بدیع، از فرآیند و رمز و راز کارایی و گیرایی این فن ادبی پردهبرداری میکند. از آنجا که برخی قرآنپژوهان، شناخت دانش بدیع را تنها در زیباییشناسی قرآن کارا دیده و آن را در فهم و تفسیر سودمند ندیدهاند، این جستار با بازتعریف کاربردی از شگرد تهکّم و با نوخوانی آیات، به شیوة توصیفی-تحلیلی در پی پاسخ بدین پرسش برآمده که شناخت این آرایه، چه کارکردهای فراگیری در فهم و تفسیر قرآن دارد؟ نتیجه پژوهش آن است که پردهبرداری از معنایِ معنا و تحلیل ناسازواری درونمتنی یا برونمتنی آیات، آشکارسازی انگیزة گزینش واژگان در محور جانشینی، پیشآوری برداشتی پویا و اثرگذار با فعلیتبخشی و بازسازیِ نشانههای متن، و پیشگیری از حمل واژگان بر معانی و مصادیق غیرظاهر، از کارکردهای شناخت این شیوة زبانی در فرآیند برداشت معنای متن قرآن است. | ||
کلیدواژهها | ||
بدیع؛ تهکم؛ استعاره؛ آشناییزدایی؛ قواعد تفسیر | ||
مراجع | ||
قرآن کریم. ابن ابی الاصبع المصری، عبدالعظیم بن عبدالواحد (1995 م)، تحریر التحبیر، القاهرة: المجلس الأعلی. ابن ابی الاصبع المصری، عبدالعظیم بن عبدالواحد (1957 م(، بدیع القرآن، تحقیق حفنی محمد شرف، قاهرة: نهضة مصر. ابنجنی، عثمان بن جنی (2004 م)، المحتسب فی تبیین وجوه شواذ القراءات و الایضاح عنها، تحقیق علی النجدی ناصف، قاهرة: وزارة الاوقاف. ابنحاجب، عثمان بن عمر (1425 ق)، الإیضاح فی شرح المفصل، دمشق: دار سعدالدین. ابنحجة، تقىالدین بن على (1425ق)، خزانةالأدبوغایةالأرب، محقق کوکب دیاب، بیروت: دار صادر. ابنسیده، علی بن اسماعیل (1421 ق)، المحکم و المحیط الأعظم، محقق: عبدالحمید هنداوی، بیروت: دار الکتب العلمیة. ابنعاشور، محمدطاهر (1420 ق)، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی. ابنمالک، محمد بن محمد (1989 م)، المصباح، تحقیق حُسنی عبدالجلیل یوسف، قاهرة: مکتبة الآداب. ابنمنظور، محمد بن مکرم (1414 ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر. ابن یعقوب مغربى، احمد (1424 ق)، مواهب الفتاح فی شرح تلخیص المفتاح، بیروت: دار الکتب العلمی. ابوالسعود، محمد (1983 م)، ارشاد العقل السلیم الى مزایا القرآن الکریم، لبنان: دار إحیاء التراث العربی. ابوالفتوح رازى، حسین بن على (1408 ق)، روض الجنان و روح الجنان، مشهد: آستان قدس رضوى. ابوحیان، محمد بن یوسف (1420 ق)، البحر المحیط فى التفسیر، بیروت: دار الفکر. ابوعبیده، معمر بن مثنى (1381 ق)، مجاز القرآن، مصر: مکتبة الخانجی. أخفش، سعید بن مسعده (1423 ق)، معانى القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة. ازهرى، محمد بن احمد (1412 ق)، تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی. اشکورى، محمد بن على (1373 ش)، تفسیر شریف لاهیجى، تهران: داد. آلوسى، محمود بن عبدالله (1415 ق)، روح المعانی، بیروت: دار الکتب العلمیة. بابایی، علیاکبر (1394 ش)، قواعد تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ سمت. بقاعى، ابراهیم بن عمر (1427 ق)، نظم الدرر فى تناسب الآیات و السور، بیروت: دار الکتب العلمیة. بیضاوى، عبدالله بن عمر (1418 ق)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی. تفتازانى، مسعود بن عمر (1376 ش)، مختصر المعانی، قم: دار الفکر. جاحظ، عمرو بن بحر (1418 ق)، البیان و التبیین، قاهرة: مکتبة الخانجی. جرجانی، عبدالقاهر (1422 ق)، دلائل الاعجاز، محقق عبدالحمید هنداوی، بیروت: دار الکتب العلمیة. جرجانی، عبدالقاهر (2001 م)، أسرار البلاغة فی علم البیان، بیروت: دار الکتب العلمیة. جوهری، اسماعیل (1376 ق)، الصحاح، محقق احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین. حسینی مدنی، سیدعلی (1969 م)، انوار الربیع فی انواع البدیع، تحقیق هادی شکر، نجف: مطبعة النعمان. خطیب قزوینى، محمد بن عبدالرحمن (2010 م)،الإیضاح، بیروت: دار الکتب العلمیة. خفاجی، احمد بن محمد (1417 ق)، عنایة القاضی و کفایة الراضی، بیروت، دار الکتب العلمیة. راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412 ق)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دار القلم. رجبی، محمود (1383 ش)، روش تفسیر قرآن، قم: پژوهشکدة حوزه و دانشگاه. زرکشى، محمد بن بهادر (1410 ق)،البرهان فى علوم القرآن، بیروت: دار المعرفة. زمخشرى، محمود بن عمر (1407 ق)، الکشاف، بیروت: دار الکتاب العربی. زمخشرى، محمود بن عمر (1979م)، اساس البلاغة، بیروت: دار صادر. سکاکی، یوسف بن ابى بکر (2000 م)، مفتاح العلوم، تحقیق عبدالحمید هنداوی، بیروت: دار الکتب العلمیة. سمین، احمد بن یوسف (1414 ق)، الدر المصون فى علوم الکتاب المکنون، بیروت: دار الکتب العلمیة. سهیلی، عبدالرحمن (2000 م)، الروض الأنف فی شرح السیرة النبویة لابن هشام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی. سیالکوتی، عبدالحکیم (بیتا)، حاشیة السیالکوتی علی کتاب المطول، قم: منشورات الرضی. سیبویه، عمرو بن عثمان (1408 ق)، الکتاب، محقق عبدالسلام محمد هارون، قاهرة: مکتبة الخانجی. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1389 ش)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1396 ش)، رستاخیز کلمات، تهران: سخن. شمیسا، سیروس (1394 ش)، بیان، ویراست چهارم، تهران: میترا. شوکانى، محمد (1414 ق)، فتح القدیر، دمشق: دار ابن کثیر. صادقى تهرانى، محمد (1406 ق)، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، قم: فرهنگ اسلامى. صاوى، احمد بن محمد (1427 ق)، حاشیة الصاوی على تفسیر الجلالین، بیروت: دار الکتب العلمیة. صفوی، کورش (1394 ش)، از زبانشناسی به ادبیات، ج 2، تهران: سورة مهر. صفوی، کورش (1396 ش)، استعاره، تهران: علمی. طباطبایى، محمدحسین (1390 ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات. طبرسى، فضل بن حسن (1372 ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو. طبرى، محمد بن جریر (1412 ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة. طوسى، محمد بن حسن (بیتا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی. طیب حسینی، سیدمحمود (1395 ش)، پیامبر اندیشناک خلافت، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. علوی، یحیی بن حمزه (1423 ق)، الطراز المتضمن لأسرار البلاغة، بیروت: مکتبة عنصری. فخر رازى، محمد بن عمر (1420 ق)، التفسیر الکبیر، بیروت: دار إحیاء التراث العربی. فراء، یحیى بن زیاد (1980 م)، معانى القرآن، قاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب. فضل الله، محمدحسین (1419 ق)، من وحی القرآن، بیروت: دار الملاک. قونوى، اسماعیل بن محمد (1422 ق)، حاشیة القونوى على تفسیر البیضاوى، بیروت: دار الکتب العلمیة. کاشفى، حسین بن على (بیتا)، تفسیر حسینى (مواهب علّیه)، سراوان: نور. مراغى، احمد مصطفى (بیتا)، تفسیر المراغى، بیروت: دار الفکر. مرتضى زبیدى، محمد بن محمد (1414ق)، تاج العروس، بیروت: دار الفکر. مقاتل بن سلیمان (1423 ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی. مکارم شیرازى، ناصر (1371 ش)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة. مولایینیا، عزتالله و دیگران (1393 ش)، «بررسی اغراض بلاغی اسلوبهای تهکم و استهزاء در قرآن کریم»، فصلنامة پژوهشهای ادبی ـ قرآنی، س 2، ش 2. نحاس، احمد بن محمد (1421 ق)، اعراب القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة. نسفى، عمر بن محمد (1376 ش)، تفسیر نسفى، تهران: سروش. نظام الاعرج، حسن بن محمد (1416 ق)، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت: دار الکتب العلمیة. نقىپورفر، ولیالله (1381 ش)، پژوهشى پیرامون تدبر در قرآن، تهران: اسوه. واحدى، على بن احمد (1415 ق)، الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دار القلم. وحیدیان کامیار، تقی (1393ش)، بدیع از دیدگاه زیباییشناسی، تهران: سمت. هاشمی رفسنجانی، اکبر (1386 ش)، تفسیر راهنما، قم: بوستان کتاب. Abrams, M. H. (1999), A Glossary Of literary Terms, 7th edition, USA: Earl McPeek. Eco, Umberto (1992), Interpretation and Overinterpretation, Stefan Collini (ed.), England: Cambridge University Press. Eco, Umberto (1995), The Role of the Reader: Explorations in the Semiotics of Texts, Bloomington: University of Indiana Press. Geeraerts, Dirk (2010), Theories of Lexical Semantics, New York: Oxford University Press. Lakoff, George and Mark Johnsen (2003), Metaphors We Live by, London: The University of Chicago Press. Makaryk, Irena Rima (1995), Encyclopedia of Contemporary Literary Theory: Approaches, Scholars, Terms, Canada: University of Toronto Press. Mir, Mustansir (1988), “The Qur'an as Literatureˮ, Religion and Literature, vol. 20. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,069 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 396 |